Қабылдау бyтiн бейне ретiнде

Амантаева Ф.Е.1, Султанова Н.А.2, Еркебуланова А.М.3 ©

Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының” халық музыкасы”

факультетінің студенті,

Қазақстан, Алматы

                                                  ҚАБЫЛДАУ БҮТІН БЕЙНЕ РЕТІНДЕ

Аннотация

    Қабылдау – біздің сезім мүшелерімізге әсер ететін объективті шындықтың затының немесе құбылысының сезімдік көрінісі. Дегенмен, адамның қабылдауы тек сезімдік бейне ғана емес, сонымен қатар субъектіге қарсы тұрған қоршаған ортадан ерекшеленетін объектіні сезіну болып табылады. Қабылдау мүмкіндігі субъектінің сенсорлық тітіркендіргішке әрекет ету қабілетін ғана емес, сәйкесінше сезімдік сапаны белгілі бір объектінің қасиеті ретінде тани білуін де болжайды. Қабылдау процесінде пайда болатын көрнекі бейне мен сезімдік деректер бірден объективті мағынаға ие болады, яғни олар белгілі бір объектіге қатысты.

  Бейнелердің бейнеленуі түйсіктердің бірлескен жұмысына, жеке түйсіктердің күрделі интегралды жүйелерге синтезделуіне сүйене отырып, оқшауланған түйсіктердің шекарасынан шығады. Бұл синтез бір модальділік аясында да (суретке қарап, біз жеке көрнекі әсерлерді тұтас бейнеге біріктіреміз) және бірнеше модальділікте (апельсинді қабылдай отырып, біз, шын мәнінде, визуалды, тактильді, дәмдік әсерлерді біріктіреміз, өз білімімізді қосамыз) болуы мүмкін. ол туралы). Осындай бірігудің нәтижесінде ғана оқшауланған сезімдер жеке белгілерді бейнелеуден тұтас объектілерді немесе жағдайларды бейнелеуге көшіп, тұтас қабылдауға айналады [1].

     Қабылдау – объективті дүниенің заттары мен құбылыстарының қасиеттерінің интегралдық кешендерінің адам санасында олардың сезім мүшелеріне тікелей әсер етуімен бейнеленуі. [2].        Психологияда қабылдау процесі объектіні зерттеу және оның бейнесін жасау функцияларын орындайтын бағытты-зерттеу әрекетінің бір түрі ретінде қарастырылады, сол арқылы субъект өзінің мінез-құлқын басқарады.

     Қабылдау процесі бейне арқылы объектіні «зерттеу», тану танымдық әрекетін қамтиды; сезімдік қасиеттерден бейненің пайда болуы, өз кезегінде, осы сезімдік қасиеттерді түсіндіру жетелейтін объективті мағына арқылы жүзеге асады. Объективті мағына қабылдау процесінде пайда болатын сенсорлық мәліметтерді иеленеді, сіңіреді және түсіндіреді.

      Қабылдау өткен тәжірибенің іздерін және қабылдаушының ойлауын, сондай-ақ оның сезімдері мен эмоцияларын жаңғыртумен тығыз байланысты: субъектіге жеткен ақпаратты бұрын қалыптасқан идеялармен салыстыру; олармен ағымдағы әсерлерді салыстыру; маңызды ерекшеліктерін көрсету; өзіне жеткен ақпараттың мақсатты мағынасы туралы гипотеза құру; қабылданатын белгілерді тұтас кешендерге синтездеу; қабылданатын объектінің қай категорияға жататыны туралы «шешім қабылдау».

   Қабылдаудың маңызды белгілері – объективтілік, тұтастық, құрылымдық, тұрақтылық және мағыналылық. Қабылдаудың объективтілігі объективтендіру актісі деп аталатын әрекетте көрінеді, яғни. сыртқы әлемнен алынған ақпаратты осы әлемге корреляциялауда. Мұндай корреляциясыз қабылдау адамның практикалық іс-әрекетінде өзінің бағдарлық және реттеушілік қызметін атқара алмайды.

 Қабылдаудың тағы бір ерекшелігі оның сезімге әсер ететін объектінің жеке қасиеттерін көрсететін түйсіктен айырмашылығы оның тұтастығы;қабылдау – заттың тұтас бейнесі. Әрине, бұл біртұтас бейне әртүрлі сезімдер түрінде алынған заттың жеке қасиеттері мен сапасы туралы білімдерді жалпылау негізінде қалыптасады.

Сезім компоненттерінің бір-бірімен тығыз байланысқандығы соншалық, заттың жеке қасиеттері немесе жеке бөліктері (барқыт, мәрмәр) адамға тікелей әсер еткенде де объектінің біртұтас күрделі бейнесі пайда болады. Біз іс жүзінде осы сезімдерден абстракцияланған жалпыланған құрылымды қабылдаймыз, ол белгілі бір уақыт ішінде қалыптасады. Мысалы, егер адам әлдебір әуенді тыңдаса, жаңа нота келгенде бұрын естілген ноталар оның санасында естіліп тұрады. Әдетте тыңдаушы музыкалық нәрсені түсінеді, яғни. оның құрылымын тұтастай қабылдайды. Оқшауланып естілген ең соңғы нота мұндай түсінуге негіз бола алмайтыны анық: әуеннің бүкіл құдіреті оның элементтерінің сан алуан өзара байланысымен тыңдаушының санасында естіліп тұрады. Демек, қабылдаудың тұтастығы оның құрылымымен байланысты.