Н.А.Баскаков классификациясы. Түркі тілдерінің батыс және шығыс хұн саласы, оған кіретін негізгі тілдерге шолу жасау

Н.А.Баскаков классификациясы. Түркі тілдерінің батыс және шығыс хұн саласы, оған кіретін негізгі тілдерге шолу жасау

Н.А.Баскаков классификациясы бойынша түркі тілдерін екіге бөліп қарастырады. Олар: шығыс хұн бұтағы және батыс хұн бұтағы.

I. Батыс хұн бұтағын төрт топқа бөліп қарастырады.

1. Бұлғар тобы(солтүстік-батыс): көне тілдер – бұлғар тілі, хазар тілі, авар тілі, сувар тілі; қазіргі тілдер – чуваш тілі
2. Оғыз тобы(оңтүстік-шығыс): а)оғыз-түркмен тобы: көне тілдер-оғыз тілі. ә)Қазіргі тілдер – түркмен; б)оғыз-бұлғар тобы: көне тілдер: печенег тілі; қазіргі тілдерге: гагауз, балқан түріктерінің тілдері мен диалектісі
3. Оғыз-селжұқ тобы: көне тілге- селжұқ тілі мен ежелгі осман тілін жатқызамыз. Қазіргі тілге-әзірбайжан, түрік тілін қарастырамыз.
4. Қыпшақ тобы(солтүстік-шығыс): а) қыпшақ тобы: көне тілі-құман немесе қыпшақ тілі; қазіргі тіл-қарайым, құмық, қарашай-балқар, кырым татарлар тілі. Ә) қыпшақ-бұлғар тобы: көне тілі: батыс алтын орда тілі,  қазіргі тілдер-татар, башқұрт тілдері. Б) қыпшақ-ноғай тобы: көне тілі – ежелгі қазақ, ежелгі қарақалпақ тілі; қазіргі тілге – ноғай, қарақалпақ, қазақ тілі жатады.
5. Қарлұқ тобы(оғтүстік-шығыс): а) қарлұқ-ұйғыр тобы: көне тілі-қарахан дәуіріндегі және одан кейінгі дәуірдегі ұйғыр тілі. Ә) қарлұқ-хорезм тобы: көне тілі-қарлұқ-хорезм, шығыс алтын орда,шағатай, ескі өзбек тілі, ескі ұйғыр тілі; қазіргі тілге-өзбек және ұйғыр тілі жатады.

II. Шығыс хұн бұтағы – шығыс аймақта орналасқан тілдерді қарастырамыз.

1. Ұйғыр-өзбек тобы (солтүстік): а) ұйғыр-түрік тобы: көне тілі – ежелгі оғыз, ежелгі ұйғыр тілі; қазіргі тілге – тува, тофа(диалекті)

Якут тобы: қазіргі күні якут тілін қарастырамыз.

Хакас тобы: қазіргі тілге: хакас,шор, шұлым тілі

1. Қырғыз-қыпшақ тобы: көне тілі- ежелгі қырғыз тілі; қазіргі тіл- қырғыз, алтай тілін жатқызамыз.

Бұлардың бір-бірінен айырмашылығы батыс хұн бұтағында ортақ байланысты  изоглоссадан құралған. Дауыстылар – ашық дауыстылардың болмауы.

Дауыссыздар – қатаң және ұяң дауыссыздардың анық естілуі.

Бұлғар тобына көне бұлғар, хазар және чуваш тілі жатқызылады. Фонетикалық ерекшеліктері: екі еріндік, екі езулік дыбыстардан тұратын вокализмдер жүйесінің болуы; е дыбысының йе дифтонг дыбысына айналуы; сөз соңында ротацизм құбылысының орнығуы (з ~ р); с дауыссызының й ~ ж ~ дж ~ ч дыбыстарына өзгеруі; д ~ т ~ з ~ й дыбыстарының р дыбысына ауысуы;

Оғыз тобының негізгі фонетикалық ерекшеліктері: сегіз қысқа дауысты дыбыстың болуы; қысаң дауыстылардың қосымшалар құрамында қолданылуы; сөз басында қатаң қ/к, т дыбыстарының ұяңдануы; ғ, г дыбыстарының сөз соңында сақталуы, түбір мен қосымша жігінде түсіп қалуы; сөз басындағы п/б дыбыстарының түсіп қалуы.