Хұннұлардың археологиялық ескерткіші және шығыс, батыс жазба деректері

Хұннұлардың археологиялық ескерткіші және шығыс, батыс жазба деректері

  Темір дәуірі – Қазақстанның тарихынды маңызды кезеңдердің бірі. Ол заманда Қазақстан аймағында сақтар, үйсіндер, қаңлылар және де ғұндар өмір сүріп, біздердің тарихи мұрамызға үлес қосты деп санаймын. Әрбір тайпалық бірлестіктің тарихмызда өзіндік ерекше орны бар. Олардың бастаған өркениеті қазіргі өркениеттің қалыптасуына септігін тигізді. Мысалы, олардан қалған обалар, тұрмыс-тіршілік жабдықтары және т.б. Осындай үлес қосқан тайпаның бірі – хұннұлар ( ғұндар ).

  Ғұндар – біздің заманымыздан бұрынғы III ғасыр мен біздің заманымыздың IV ғасырыныңда Қазақстан территориясында өмір сүрген ежелгі тайпалық бірлестік. Хұннұлар тек қана Қазақстан тарихына үлес қосып қана қоймай, дүние тарихына да үлес қосты. Оған дәлел ретінде б.з.б. I ғасырда  Ұлы қоныс аударуды жатқызуға болады, яғни Ұлы қоныс аударуыға себепкер болған тайпа. Ғұндар жайлы деректердің басым көпшілігін Қазақстанның оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан Қытай деректерінен аламыз. Одан бөлек, батыс ғалымдарыныңда қалдырған деректері бар.  Археологиялық мұрасынан бұрын, деректерге тоқталуды жөн көрдім. Ең алдымен бұл тайпалық бірлестіктің негізін қалған – Мөде. Ол жайлы белгі шығыстанушы Л.Н.Гумилев өз дерегінде қамтып кеткен болатын. Қамтып кеикендей, ғұндар жайлы деректердің көп бөлігі Қытай еліне тиесілі. Себебі, ғұндардың тарихы қытай  халықтарымен байланысты. Атап өтсек, сауда байланысы, соғыс қимылдары және т.б. Қытай деректерінде ғұндарды беделді тайпа ретінде көрсетеді, яғни шет елдерге жол жүріп барғанда, елшілерін аса құрметпен қарсы алып, барлық керек затымен қамтамасыз еткен. Батыс деректеріне рим тарихшысы Марцеллин мен грек тарихшысы Прииск жазған деректерді жатқызамыз. Мысалы, Марцелин ғұндар жайлы аса бағалы дерек қалдырса, ал Прииск ғұндардың атақты билеушілерінің бірі – Аттила жайлы дерек қалдырды. Аттила жайлы Прииск былай деген: Оның сырт келбетінен азиялық белгі байқалады, сонымен қатар көз қарасы суық, әрі қорқынышты болып көрінетін, қозғалысының өзінен сенімділігін байқауға болатын. Марцелин деректерінде ғұн халықтарын табиғаттың әртүрлі құбылысына шыдамды деп көрсеткен. Міне, бізге осындай деректер ежелгі заманнан жеткен.