Билердің қоғамдық-саяси өмірдегі рөлі

Мазмұны

І Кіріспе        3

1 Негізгі бөлім        5

1.1 Қазақ би-шешендері ауыз әдебиетінде        5

1.2 Ертедегі қазақ би-шешендерінің шығарған заңдары, ерекшеліктері        6

2 Практикалық бөлім        8

2.1 Билердің қоғамдық-саяси өмірдегі рөлі        8

ІV Қорытынды        13

V Пайдаланылған әдебиеттер:        14

Әйтеке, Қазыбек пен Төлебилер,

Билердің ішіндегі төбе билер.

Қара сөзді қақ жарған әділдікте,

Тура жолдан адаспаған тура билер.

Әйтекенің шын аты-Айтық болған,

Әрбір айтқан сөзі оның анық болған.

Кіші жүзден шыққан өзі нағыз шешен,

Елі жұрты шын сөзіне қанық болған.

Қазыбек би – орта жүзден шыққан тұлпар,

Шешендікте шыңға қонған нағыз сұңқар.

«Қаз дауыс» деп қонтайшының өзі айтқан,

Қонтайшыға қарсы сөйлер тағы кім бар?

Төле биден артық шешен болған емес,

Әділетсізге көңілі оның толған емес.

Ұлы жүзді билеген нағыз косем,

Төле бидей нағыз көсем болған емес.

І Кіріспе

"Би" атауы да, бидің өзі де қазақ халқының тарихында ежелден бері бар. Бүкіл Қазақстанды басқаратын мемлекет, бүкіл ел қабылдаған заң болмаған кезде билер барлық даулы мәселелерді, түрлі талаптарды шешті. Би болу жобаны білетіндерге, түйінін шешуді білетіндерге, тәжірибесі барларға тапсырылды. Бұрын қазақтарда жер, жесір, құндылық, мал сияқты көптеген даулы мәселелер болған. Мұндай даулардағы билік халықтың әдет-ғұрыптарын, дәстүрлерін, шешендігін, тапқырлығын жақсы білетіндерге ғана жүктеледі, бұл даулы мәселені әділ шешеді. Сондықтан қазақ халқында "билік" сөзі шешендік формасына жатады.

Би біртіндеп сот қызметін бай табыс көзіне айналдырды, билік ақыға әр түрлі "сыйлықтар" алды. Сот ретінде жұмыс істеуден басқа, билер жеке ауылды, тайпаны және ұйымды басқарды. Олар бағынышты қауымдастықтардың көші-қонын реттеді, отрядтарды басқарды, халықтан түрлі алымдар жинады. Хан-сұлтандар да беделді би болып санала бастады. ХVІІІ ғасырдың аяғы мен ХІХ ғасырдың басында Хан кеңесінің құрамына билер де кірді. Олар хан қызметіне айтарлықтай әсер етті.

Қазақ қоғамында билер көп болды. Бірақ олардың дәрежесі мен беделі әртүрлі болды. Олардың арасында адамдар арасындағы үлкен дауларды адал, тапқырлықпен шешкен билер бар. Олардың сөздері мен шешендік сөздері халық арасында аңыздарға, әндерге, мақал-мәтелдерге айналды. Мұндай әйгілі билер туған халқы үшін, оның болашағы үшін тынымсыз қызмет етті. Олардың қазақ халқының тарихында өз орындары бар, сондықтан туған халқы ешқашан ұмытпайды.

Жұмыстың өзектілігі: би ғасырлар бойы халықты бірлікке, тұтастыққа шақырудан шаршамады. Халықтың бірлігі, руханилығы, адамгершілігі, өркендеуі дала рухы кодексінің негізі болып табылады. Сонымен, би халықтың мемлекетке бірігуі ретінде әрекет етті, хан мемлекетті бейнеледі. Билерді қудалау халықты қудалау деп саналды. Сондықтан хандар әрқашан билердің пікірін тыңдайтын. Егер халық бірлікке, бауырластық ынтымақтастыққа берік болса, онда ол кейінгі ұрпақ үшін үлгі болады.

Жұмыстың мақсаты: Үш бидің қалдырған асыл мұрамен таныстыру.

Жұмыстың міндеттері:

* Ұлы би шығармаларын талдау.

Гипотезасы:Шешендік өнердің жаңғырығы - қоғамдық қажеттілік.

Зерттеу жұмысының жаңалығы: Үш бидің мұрасын дәріптеп, оқушылар арасындың Төле би өнерімен таныстығы анықталды.

Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңызы: Зерттеу нәтижелерін мектепте Қазақ әдебиеті сабағы мен билер мен шешендік өнерді дәріптейтін үйірмелерде, тәрбие сағаттарында қолдануға болады.

Зерттеу жұмысының әдіс-тәсілдері:

Ақпараттарды жинау және өңдеу

Материалдарды талдау және жүйелі түрде жинақтау