1921-1922 жылдардағы аштық

1921-1922 жылдардағы аштық

    Ашаршылық — саяси-әлеуметтік процестер мен табиғаттағы қолайсыз ахуалдар салдары болып табылатын, бүкіл халықты өте мүшкіл жағдайға түсіретін әлеуметтік апат. Оның ашық және жабық түрі бар. Біріншісі — мүлдем үнемсіз қалу да, екіншісі — үнемі шала құрсақ болып жүру. Екеуі де ауруға, індетке, өлімге әкеліп соқтырады

   1921-22 жылдардағы ашаршылық қазақ тарихына қаралы да, жаралы, өте аянышты жыл болып енді. Алайда бұл жылдардағы ашаршылық мәселесі тархымызда толықтай ашылып айтылған емес және әлі де айтылмайды деп күтілуде. Кеңес басшылары халық басынан өткен ашаршылық зардаптарын жасырып қалды. Бұл ашаршылықтан Қазақстан экономикасы біршама тоқырауға ұшырады. Әсіресе, Орталық, Батыс облыстар, атап айтқанда, Орынбор, Ақтөбе, Орал, Қостанай, Бөкей губерниялары, Адай уезі ашаршылық тырнағына ілініп, осының салдарынан мыңдаған адамдар аш-жалаңаш қалды. 1920 жылы егіс көлемі 20 %-ға, ал мал басы 67 %-ға, ал 1921 жылы егіс көлемі 47 %-ға, мал 83 %-ға азайған. Бұл көрсеткіш 1922 жылы бірнеше есеге көбейді.

     Жолдауда айтылғандай, «аштық - құрғақшылықтың нәтижесі ғана емес, оның себебі - аграрлық сектордың артта қалуы, аграрлық білімнің төмендігі, ауыспалы егіс қондырғыларының ескіруі, бұл да соғыстың салдары» және әскери қоршау, сондай -ақ жер иелері мен капиталистердің және олардың малайларының бізге қарсы күресінің жалғасы ». Тарихшылар ашаршылық партиялық құжаттарда көрсетілген себептермен бірге кәсіпкерлікті жоюмен, ұлттандырумен бірге «соғыс коммунизмі» саясатымен туындаған елдегі төтенше экономикалық жағдайдың салдары болуы мүмкін деп есептеуге бейім. өнеркәсіп, сыртқы сауданы монополиялау, мәжбүрлі еңбек және азық -түлік диктатурасы. Мұның бәрі ұлттық экономикаға, әсіресе аграрлық секторға ауыр соққы берді.

    Осы жылдары аштық Қазақстанның әр өңіріне қауіп төндірді. Құрғақшылықтан Орал, Орынбор, Қостанай, Бөкеевск және Ақтөбе губернияларының егістігінің арыстан үлесі өлді, ал өскендер жаздың ыстық кезеңінде құрғап кетті. Көшпелі және жартылай көшпелі аудандарда ауа райының қолайсыздығы жайылымдар мен шабындықтарды қиратты. Сонымен қатар, 1920-1921 жылдардағы ұзақ қыс. Торғай уезінде малдың жалпы өліміне әкелді. Шұбалан, Майқар және Сарыкоп болыстарына да зиян келген. Ашаршылық құрбандарының саны күн сайын артып келеді.Ашаршылық елдің отырықшы аймақтарына да әсер етті. 1921 жылдың ақпан-наурызында Қустанай губерниясы Исаев-Дедовский уездік комитеті атқару комитетінің Қазақ АССР Халық Комиссарлары Кеңесіне берген есебінде бұл өлке тұрғындары арасында басталған ашаршылық туралы айтылды. және кейбір жекелеген ауылдардың наразылығы туралы. Есепте сонымен қатар облыстың шаруаларынан астықты рұқсатсыз алу фактілері туралы айтылды. Мысалы, Дмитриевский ауылдық округінің екі жүзге жуық әйелдері көрші ауылдардың әйелдерімен жиналып, жиналған астықты Орынбор астық қоймасына жеткізуге ашық қарсылық білдірді. Әйелдердің сөздері: «Егер сіз жиналған астықты алып кетсеңіз, біз аштықтан өлеміз» деген ұрандармен жүрді. Ал Васильевка ауылының тұрғындары әдеттегі күнделікті таңертеңгі жиналыста шіркеудің алғашқы қоңырауымен бірге азық -түлік пен мал мәселесіне арналған айтыс ұйымдастырды. «Бізге астық беріңіз, әйтпесе біз аштықтан өлеміз» - олар осылайша Кеңестердің жергілікті өкілдеріне жүгінді. Осы кезде Никольск ауылының тұрғындары жергілікті биліктің рұқсатынсыз көктемгі егіс науқанына дайындалған астықты алып, бөліп алды.