Зерттеу жүргізілген жылдардағы топырақ және метеорологиялық жағдайлары

Мазмұны

Кіріспе

Қазақстан Республикасының 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркәсіптік кешенінің дамуы бағдарламасында өсірілетін негізгі дақылдардың өнімділігі әлемдік өнімділік көрсеткіштерімен салыстырғанда төменгі деңгейде екендігі айтылған. Сонымен қатар бағдарламада жүргізілген сараптамаға сәйкес, қайта өңдеуші сектордың дамуын тежеуші негізгі түрткіжайттар болып қайта өңдеуші орындардың жұмысын толық қамтамасыздандыра алмай отырған төмен сапалы шикізат пен оның жеткіліксіздігі саналады. ҚР Үкіметі мал шаруашылығын азықтық ақуызбен толық қамтамасыз ету туралы міндет қойды. Бұл үшін бидай, асбұршақ, ноқат, майбұршақ және ақуыз мөлшері жоғары басқа дақылдардың егіс көлемін ұлғайту керек.

Қазақстанның ауыл шаруашылығы қазіргі уақытта көп өңірлерінде әртүрліліктің жоқшылығымен сипатталынады. Жыртылған жерлердің астық өндіру үлесіне 60 %-дан астам, ал кейбір аймақтарда 80% дейін келеді. Кейбір дақылдар әлемнің әр түкпірінде кеңінен өсіріледі, ал біздің елімізде бұл дақылдардың өндірілуге мүмкіндігі болса да қазіргі уақытта қолданысын таппай жүр. Елімізде соңғы жылдары топырақ қорғау егіншілік жүйесінде  химиялық препараттарды қолданылуы көбейіп жатыр, алайда бұл үрдіс зиянкестер мен аурулардың химиялық препараттарға деген төзімділігін арттырып, қоршаған ортаға кері әсерін тигізуде. Ауыл шаруашылығында қолданылатын химиялық препараттардың тиімділігі аурулар мен зиянкестер саны белгіленген мөлшерден асқанда ғана жүзеге асатыны анық,  ал қазіргі таңда бұл препараттарды алмастыратын шараларжүйесі әлі де болса әзірленбеген, сондықтан осындай шаралардың бірі ретінде тыңайтқыштарды қолдану болып табылады. 1999-2008 ж. аралығында  органикалық егіншілікке арналған егістік көлем дүние жүзі бойынша 3,5 есе өскен (АҚШ, Еуропалық Одақ – 75%, Бразилия, Индия, Китай, Египет, ЮАР, Израиль, Куба).

Дәнді бұршақ дақылдары егіншілікте үш басты мәселелерді шешуге көмектеседі: астық өндірісін арттыруда белгілі рөл атқарады, өсімдіктегі ақуызы мен топырақтың құнарлылығын арттырады. Олардың негізгі ерекшелігі – түйнек бактерияларының көмегімен күн сәулесінің энергиясымен атмосфералық азотқа айналдырады да, көп мөлшерде тұқымдары мен бүкіл өсімдігінде ақуыз жинақтайды. Солтүстік Қазақстанның ауыл шаруашылығының қиын мәселелерінің бірі өсімдік ақуыз мәселесі. Зоотехникалық мөлшерлеме бойынша азықтандырылатын малдың азықтық мөлшерінде аз дегенде 110 г ақуыз болу керек. Нақты қамтамасыз етілу 85-90 г аса алмай отыр.

Жүгері мен жасымық астығының қайта өңдеудің қалдықтары, сабаны мен топаны бағалы азық болып табылады және қоректілігі бойынша беде, жоңышқа және сиыр жоңышқа шөбінен асып түседі. Жүгері мен жасымық бағалы дәнді бұршақ дақылдар қатарына жатады және әлемде жетекші орындардың бірін алып жатыр. Көптеген елдерде бұл дақылдар толыққұнды қоректенуді қамтамасыз ететін маңызды факторы болып отыр. Олар астық бұршақ дақылдарының ішінде құндылығы бойынша бірінші орында. Ақуыз мөлшері бойынша майбұршақтан кейін екінші орында және бұл көрсеткіш бойынша, ноқат, үрмебұршақтан асып түседі.