Ұлт ұстазы-Ахмет Байтұрсынұлы

ӘОЖ 541.18

                        Ұлт ұстазы-Ахмет Байтұрсынұлы                                            .  ФИ-23-3к1 тобының студентттері: Мырзакулова Динара,Таскулов Нуршат                                                                                                                                  

Ұлттық жазудың реформаторы, ұлттың педагогы, Алаш-Орда қазақ зиялыларының ордасының мүшесі қазақ халқының 20 ғасырдағы ұлт-азаттық көтерілісінің жетекшілерінің бірі, мемлекет қайраткері, тілді лингвист, түркітанушы, ашық адамдарды білім жолына салушы, әдебиеткер, бірнеше кітаптар мен оқу құралдарының жазушысы Ахмет Байтұрсынұлы 1872 жылы 5 қыркүйекте қазіргі Қостанай облысы, Жангелді ауданы Сарытүбек ауылында туған. Жалпы бізге, халықты білім құмарлыққа шақырушылардың бірі яғни, тәлімгер ретінде белгілі.                                                                                                                          Ахмет  Байтұрсынұлы өзінің бар күшін салып, қараңғы халықты тура жолға бағыттау барысында, қазақ халқының жарқын ұлт болуына, көзі ашық көкірегі ояу болуына күш салған, ойын ашық жеткізіуіне септігін тигізген ойшыл тұлғалардың бірі. Ол "Қазақ" газетінің басты редакторы болған. Басылымның үш мыңнан астам нұсқасы шығарылды және оны қазақ тілінде, Қытай мен Ресейде оқыды. Газет беттерінде Ахмет Байтұрсынұлы өз пікірлерімен бірге қазақ тілінің даму мәселесін қалыптастыруын ескере отырып, халықты біріккеніге және саяси күреске шақырған. 1917 жылдың революция кезінде Ахмет Байтұрсынұлы қазақ халқының ұлттық мәселесін қорғаушы Алаш қайраткерлері тобын басқарумен қатар, ұлт интеллигенциясының рухани басқарушысы болды. Ол өздері Әлихан Бөкейханұлы және Міржақып Дулатұлымен бірге қазақ халқының бірлігіне күрескен. Қолданылатын тілді түрде, Байтұрсынұлы әйгілі Қарқаралы петициясы авторларының бірі болды. Осы арыз-тілекте жергілікті басқару, сот, халыққа білім беру істеріне Қазақ елінің мәсілесіне сай өзгерістер енгізу, ар-ождан бірлігі, дін ұстау еркіндігі, күні өткен Дала ережесін қазақ мәсілесіне сай заңмен өзгерту және басқа мәселелер орналасты. Дәл осы кезден Байтұрсынұлының саяси қызметі басталды.                                                                                                                          Оның басты кітабы - «Қырық мысал» 1909 жылы шығарылды. Осы кітапта отаршылдықтың қиындық-зорлықтары, халықтың бастан өткерген озбырлығы, елдің жетекшілігін талқандаған жағдайда да айтылады. Тұтас буынның төл басы болған Байтұрсыновтың алғашқы кітабы жоғарыда атап өткендей – «Қырық мысал» 1909 жылы шығарылды. Ол бұл еңбегінде Ресейдегі отаршылардың қиындық-зорлығын, елдің жетекшілігін ашықтап, талқандап келді. Осы кітаптың әлеуметтік танымына әсер еткен  себебі, Байтұрсынұлы мысал жанрының таңдауы, идеясы және тіліне аса маңызды назар аударуы болды. Ақындық мәні, ой-толғамдары кестеленген өлеңдерінде «Маса» деген атаумен жеке кітап ұсынды (1911). «Масаның» негізгі идеялық мақсатына тоқталар болсақ мұнда ақын, жұртшылықты оқуға, өнер-білімге қатыстыру, мәдениетті жаңарту, еңбек етуге яғни, жеке тұлғаның белсенді дамуына бағыттады. Ақын халықты қараңғылық, енжарлық, кәсіпке марғаулық сияқты кемшіліктерден арылуға шақырды. Дегенмен, Абайдың артықшылық, сыншылдық дәстүрлерін жаңарта отырып, Байтұрсынұлы ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетін демократия деңгейіне келтірді. Сондай-ақ Байтұрсынұлы қазақ тіліне А. С. Пушкин, М. Ю. Лермонтов, Ф. Вольтер, С. Я. Надсон өлеңдерін таратты. Бұл таратулар Байтұрсыновтың тақырыпты, идеялық-көркемдік деңгейі жоғары тұрғылар. Ел тағының келешегіне мағанаушы ақын көп қырлы іс-әрекеттерімен, даналық саясатымен қазақ жастарының рухани көсемі болды. Байтұрсынұлының «Қазақтың бас ақыны» деген кітабы – әдебиетке арналған алғашқы зерттеу еңбектерінің бірі. Мақалада ұлы ақын Абайдың тарихи міндеті, рухани болмасы, өлеңдерінің ұлттық сөз өнеріндегі маңызы, көркемдік-эстетикалық сипаты талқанады. Ол Абайдың ақындық мәселелері, поэзияға бағыну туралы ғылыми анықтамалары қазақ әдебиетінде жер алды.                            Қортындылай, қазақ әдебиеті тарихында ұлттық әліпби жасаушы жаңа үлгі ұсынған, қазақ халқын еріксіз дамуға бағыттайтын ілгерішші. Оның «Оқу құралы» қазақ жазуының таңдаушы әліппесінің бірі. Ал «Тіл - құралы» қазақ тілінің таңдаушы оқу құралы.Ол ұлтқа, қазақ халқына қызмет етті. Бұл туралы Сәкен Сейфуллин сөзінде былай деген болатын: «...Ахмет халықтың арын іздеп, өзінің ойға алған ісі үшін бір басын бәйгеге тіккен, Ахмет Байтұрсынұлы ұлтын шын сүйетін шын ұлтшыл».