Эссе 1917 қазақ даласында

Эссе

1917 жылғы төңкерістен кейін қазақ даласында Кеңес өкіметі орнап, саяси қуғын-сүргін күшейді.  Тарихшылардың айтуы бойынша, сол кезде басталған аштықтан бір жарым миллионнан астам қазақ қаза тапты.  Большевиктер бұған мән бермеген.  Олар аласапыраннан арылуға тырысқан қазақтардан мал тәркілеуді жалғастырды. Аштықтың негізгі себептері Кеңес өкіметіне қарсы шыққан «байлардың» иелігін тәркілеуден және 1927-1928 жылдары Кеңес үкіметі жүргізген жаппай ұжымдастыру саясаты болды. Ол туралы деректер жеткіліксіз болса да, толық мазмұны жарияланбаған болса да, көптеген тарихшылар бар деректерге сүйеніп, басқа да мәліметтер іздеп бізге сол жылдардың қайғы қасіретін көрсету, түсіндіру мақсатында деректі фильмдер түсіріп, баяндама, кітаптар жазып қалдырған болатын. Барлық ақиқат көрсетілген фильмдердің бірі – Зұлмат.

Фильм әдебиет сыншысы Мекемтас Мырзахметовтің естеліктерінен басталады.  Ол қызын құрбандыққа шалу арқылы өзін құтқарған анасы туралы айтады: қасқырлар тобы аштықтан қашып, шаршап келген отбасына шабуыл жасаған кезде, әйел қарсы тұруға тырысты, бірақ жануарлар шегінбейтіндігін түсініп, сегіз айлық баласын қасқырлардың талануына тастауға мәжбүр болды.  

Тарихшылар: «Кеңес өкіметі қазақты қасақана жою саясатын жүргізді ме?» деген сұраққа жауап іздедік дейді.  Олардың пікірінше, Кеңес өкіметінің құпия құжаттары мен директивалары үкіметтің қазақтарды ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлі көшпелі өмір салтынан бас тартуға мәжбүрлеп, отырықшы өмір салтына көшуге мәжбүр еткен кезде әдейі әрекет еткендігін көрсетеді.

Тарихшы Қайдар Алдажұманов мысал келтіреді: 1930-1932 жылдар аралығында Қарағанды ​​халқы екі есе өсті.  Оның өсуі қазақстандықтарға емес, жаңадан келгендерге байланысты болды деп атап өтті ол.

- Аштықтан қашқан қазақтарды Қарағандыға жібермеу үшін қаладан 30 шақырым қашықтықта әскери бекеттер орналастырылды.  Осылайша, қалада тірі қалуға үміттенген қазақтар өз өлімдерін даладан тапты дейді ол.

Фильмнің бір бөлігі қазақ халқының Кеңес үкіметіне қарсы көтерілісіне арналған.  Автор Жанболат Мамай 1928 жылы мүлкі тәркіленгеннен кейін Қазақстанның көтерілістермен қамтылған барлық аймақтарын көрсетуге тырысты.  Ол 1929 жылы басталған және 1931 жылы тұрақты кеңес армиясы басқан көтерілісті кеңестік үгіт-насихат «байлар мен молдалар арасындағы соғыс» деп қабылдады дейді.  Автор көтеріліске басшылық еткендердің ішінде қарапайым тұрғындар көп болғанына назар аударады.  Ашаршылық пен жазалаушылық саясаттан қашқан бір жарым миллионға жуық қазақ басқа елдерден пана табуға мәжбүр болды.