Тил билиминин негызгы салалары, паны, максаты, мндеттеры

Тбк 1 лекция                              негызгы окулык: какемаханов тб негыздеры

21,09,2021

Сурактар:

1 тил билиминин негызгы салалары, паны, максаты, мндеттеры.

2 тил билиминин гылымдар жуйесинде алатын орыны.

3 тил билииминин баска гылымдармен байланысы.

4 тил билиминин теориялык маны.

Тил билими немесе лингвистика- тил жане онын даму зандарын зерттейтин гылым (lang-тил туралы гылым). Тил когамдагы адам баласынын озара пикир алысу бир бирмимен карым катынас жасау курамы боп таблады. Арбир тилдин дыбыстык жуйесы создык курамы болады. Ягни создык курам грамматика лексикологич. Тил билминин осы салалары оз шинде бирнеше салаларга н6емесе болимдерге болинеди. Мысалы фонетика саласы, сипаттама фонетика, салыстырмалы тарихи фонетика, эксппереминтальды фонетика жане тб. Бутиндейтин жане онын салалары даму кезены биртиндеп жетилип отырады, олардын даму сипаты мен каркыны да артурлы болып келеды.  Тил билими немесе лингвистика тилдын артурлы жактары мен салаларын, олардын дамуын, озара байланысын, тил дамуынын ишки зандарын зерттейды.

Тилды белгылы бир дауирде омир сурып турган калпында карастырып сипаттама беретин тил билими бар. Ал тилдын шыгуы мен тарихы бойынша даму тургысынан карастыратын тагы бир тил билиими бар.

Алдынгысын сипаттама тил билими немесе синхроникалык лингвистика, ал екыншысын тарихи тил билими немсе диахрониялык лингвистика деп атаймыз.

Фридрих энгльз тилды тарихи тургыдан зерттеу жане оны туыстас тилдермен салыстыру туралы былай дейды: «ана тилинын материялык формасы тусиникты болганда онын пайда болуы мен бирте бирте дамуы зерттелып отырса ол тусиникты болады ал егер бириншиден ана тилини н ошкен формаларынын жане екыншыден тубирлес тылы жане олы тилдерды назарымыздан тыс калдырсак алгашкымыз тусиникты болуы мумкин емес. Демек тилдын ондагы кубфлыстардын шыгуы даму тургысынан жане кубылыстарды туыстас тилдердегы уксас биртектес куыстамен салыстыру тилды шынайы табигатын даму зандарын айкындаудын басты шарты болып табылады.»