Ақпан революциясы. Кеңес өкіметінің орнауы кезіндегі карта мен Тәуелсіз Қазақстан картасын салыстыру

Ақпан революциясы. Кеңес өкіметінің орнауы кезіндегі карта мен Тәуелсіз Қазақстан картасын  салыстыру

Революциядан кейін бұрынғы қырғыз-қайсақтардың ресми атауы «казак» атанды. Бұл терминді алғаш рет Ақпан төңкерісінен кейін Орынборға жиналып, қазақ автономиясына бет бұрған Алаш Орданың буржуазиялық-ұлтшыл саясаткерлері қолданды.

Большевиктер, олар Алаш Орданы өздерінің қарсыластарының бірі ретінде қарастырғандықтан, оның этнографиялық терминологиясын бірден қабылдамады. 1919 жылы РСФСР құрамында Орта Азияда - Түркістан АССР-да автономия құрылды. Оған қазіргі Оңтүстік Қазақстан жерлері, басқалармен қатар кірді.

Орыстар қоныстанған қандай жерлерді Қазақстанға большевиктер ұсынды

1920 жылы сәуірде Қырғыз АССР құрылды. Орынбор оның астанасы болды. Оның құрамына революцияға дейін казак әскерлерінің жерлеріне жататын көптеген территориялар кірді: Орал, Орынбор, Сібір. Ал Жетісу казак әскерінің жерлері одан ертерек Түркістан АССР-нің құрамына кірді.

1925 жылы жаңа «ұлттық-мемлекеттік демаркация» өтті. Енді Қырғыз АССР-і мен Түркістан АССР-нің бір бөлігі, Қазақ АССР-і немесе Қазақстан құрылды. 1936 жылға дейін осылай аталды.

Десоксакация саясатының жалғасы

Осы жаңа түрік ұлттық республикасы деп атаудың басты мотиві большевиктердің орыс казактарының жадын толығымен өшіруге деген ұмтылысы болды. Бұл 1919 жылы қаңтарда Доннан басталған декоссакция саясатының жалғасы болды.

«Казак» сөзінің өзі түркі тектес және еркін адамды білдіреді. Кезінде оны казактардың ата-бабалары игерген. Бірақ оны, казактардың отарлауына қарамастан, 20 ғасырдың басындағы қазақ ұлтшылдары революцияға дейінгі қырғыздардың көпшілігінің ұлттық ерекшелігінің біріктіруші белгісі ретінде жасады. Большевиктер бәрін «казак» сөзі тек түркі халқымен байланыстырылуы үшін жасады, ал революцияға дейінгі казактардың атауы адам жадынан өшірілді.

Бірақ 1930 жылдардың ортасында, Сталин билігі шоғырланғаннан кейін, басқа тенденция пайда болды. Орыс казактарының ішінара жандануы басталды. Ал жаңадан шығарылған «казактар» осы сөзді айту ерекшеліктеріне байланысты орыс тілінде қазақ болып, ал олардың республикасы Қазақ АССР-і (1936 жылдан бастап - КСР) немесе Қазақстан болып өзгертілді.

Орал өзеніне орыстар қазақтардан бұрын келген

Бірақ орыстар қоныстанған және 1920 жылы Қырғыз АССР құрамына енген жерлердің көп бөлігі жаңа Қазақстанда қалды. Бұл қандай территориялар болды?

Орынбор Қырғыз АССР-нің алғашқы астанасы болды деп жоғарыда айтылды. 1925 жылдан бастап, Қазақ АССР-і құрылғаннан кейін Қызыл-Орда (бұрынғы Форт-Перовск немесе Ақ-Мечет) оның астанасы болды. Орынбор РСФСР құрамындағы губерниялық орталыққа айналды, ал бұрынғы Орынбор казак армиясының жерлерінің басым бөлігі Қазақстан құрамына енбеді.

Соған қарамастан, Қазақстанда:

- толығымен Орал қаласымен Орал казак әскерінің жері;

- Петропавл, Павлодар, Семей және Өскемен қалалары бар Сібір казак армиясының жерлерінің көп бөлігі;

- Верный қаласымен бүкіл Жетісу казак әскері (Алматы, 1929 жылдан бастап - Қазақстанның астанасы).

Қазақтың ұлтшыл тарихнамасында бұл жерлердің бәрі ежелден қазақ болған, ал орыстар мұнда жаңадан келген, отарлаушылар болған деп тұжырымдайды. Бірақ орыстар қазақтардан кешірек Сібір мен Жетісуға ғана келді. Орал казак әскеріне келетін болсақ (ол кезде Яицкий деп аталған; Яик өзені Жайық деп 1775 жылы Пугачев көтерілісінен кейін ғана өзгертілген), ол XVI ғасырда пайда болды. Содан кейін Яиктің екі жағасында ноғайлар жүрді, ал қазақтар шығысқа қарай көп орналасты

Тәуелсіз Қазақстан картасының ерекшелігі

Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық жүйесі үш деңгейге бөлінеді: Біріншіден, ел он төрт облысқа және республикалық маңызы бар екі қалаға бөлінеді. Екіншісіне 171 аудан, соның ішінде 160 ауылдық және 11 қалалық кіреді. Сонымен қатар, екінші деңгейдегі облыстық маңызы бар отыз сегіз елді мекен бар. Үшінші деңгей ең кіші әкімшілік бірліктерден тұрады: аудандық маңызы бар қырық жеті қала, жиырма алты ауыл, шамамен 2300 ауылдық округ және сексен екі ауылдық округ.