Қазакстандаfы баfалау кызметтерiнiн нараfын дамыту ерекшелiктерi

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАҒАЛАУ ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ НАРАҒЫН ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Нурмуханбетова Алимаш Адилканкызы

Магистрант, Университет Международного Бизнеса

Казахстан, г. Алматы, anurmuxanbetova94@mail.ru

Түйінді сөздер: бағалау, мүлік, стандарттар, бағалау шарттары, мүлкі, нарықтық құны, әдістер, бағалау объектілері, нәтижелер, шектеулер, бағалау қызметі.

Жыл сайын бағалаушылардың қызметтері заңды және жеке тұлғалардың көп мөлшерін пайдаланады. Сондай-ақ бағалауды талап ететін нысандар мен объектілердің ауқымы да кеңеюде. Осы және басқа да объективті міндеттемелер рынокты сандық және сапалы қызметтерді кеңейтуге мүмкіндік береді.

1997 жылғы 7 тамызда Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің бұйрығы біздің елімізде мүлікті бағалауда кәсіби түрде қатысатын тұлғаларға қойылатын біліктілік талаптарын бекітті, осылайша жаңа «мамандық» мамандығын ресми түрде мойындайды. Бағалау қызметі мемлекеттен алынатын мүлік салығын есептеуді қажет болған кезде ежелден бері қолданылып келеді. Қазақстанда мемлекеттік бағалау жүйесі 1993 жылы құрылған, алғаш рет «Жер салығы бойынша жылжымайтын мүлікке салық салу туралы ереже» қабылданған болатын. Сонымен бірге Заң жерді экономикалық пайдалану үшін рентабельдікті бағалаудың міндетті және негізгі қағидасын белгіледі. Екі жыл ішінде мемлекеттік бюджеттен бөлінетін қаражатқа барлық қажетті нормативтік-анықтамалық құжаттар әзірленді, бағалау бюросы құрылды және кіріс әдісін пайдалана отырып, 5 жыл бойы жылжымайтын мүлік объектілерін, соның ішінде жер учаскелерін толықтай қайта бағалау жүргізілді.

Октябрь революциясынан кейін кірістілікке негізделген құндылық қажет болмады және ол бүкіл социалистік экономика секілді шығындарды есептеуге негізделген «кітап құндылығына» ауыстырылды. Нарықтық экономикада мүліктің құндылығы айтарлықтай өсті. Бағалаушының объективтілігінен салықтың, кепілнің, амортизацияның және, ақыр соңында, жылдық кірістің сомасына байланысты. Қазақстандағы бағалау қызметін жандандырудың онжылдық тарихы ТМД елдерінің көпшілігінің өтпелі экономикасы дамуына өте тән. Бұл әдіс активтерді объективті нарықтық бағалауды оның заңды түрде реттеліп қолдануға практикалық тұрғыда қолдану қажеттілігі туралы интуитивті  түсініктен өтеді. Қазіргі заманғы әлемдік тәжірибені және Қазақстанда дәстүрлі түрде құрылған нормативтік-әдістемелік тәсілдерді және әзірлемелерді ескере отырып, негізгі әдістемелік бағалау рәсімдері әзірленді және бекітілді, тәуелсіз бағалау жүйесі құрылды, жылжымайтын мүлікті бағалауды лицензиялау енгізілді, «Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы» Заң қабылданды. Қазақстанның қаржы нарығындағы соңғы маңызды проблемалар бағалау қызметтерінің сапасын арттыру қажеттілігін жүзеге асыруға әкелді.

Бағалау саласында көрсетілетін қызметтердің қарқынды өсуі бағалаудың міндетті болып табылатын жағдайлар санының артуымен байланысты. Сонымен қатар, проактивті жағдайларға қатысты. Бұдан басқа, мемлекет бағалау қызметі туралы заң қабылдады, ол түпкілікті бағалау қызметтеріне сұраныс пен нарықты қалыптастырды.

Бағалау қызметінің маңыздылығы бағалаудың нәтижелері көбінесе ірі меншікпен немесе басқа да материалдық және материалдық емес активтермен жасалатын мәмілелердің бағасын анықтау үшін, сондай-ақ салық салу базасын қалыптастыру үшін құқықтық негіз болып табылады. Бұл тәжірибе заңнамамен және бухгалтерлік есеппен белгіленеді.

Бағалаудың негізгі түрі бизнес және жылжымайтын мүлікті бағалау болып табылады, ол бағалау нарықтарының шамамен 60% құрайды. Одан кейін машиналар мен жабдықтардың, материалдық емес активтердің бағасы. Бизнес-бағалауды көбінесе инвестициялық жоспарлаумен біріктіретінін атап өткен жөн, өйткені бизнеске ақша салғанға дейін оның нақты құндылығын анықтау және одан әрі даму перспективаларын анықтау қажет.

Қазіргі уақытта материалдық капитал негізінен бағаланады және интеллектуалды капиталды іс жүзінде бағалауға және қолдануға әрекет жасалады. Бүгінде қазақстандық кәсіпорындардың теңгерімінде материалдық емес активтер шын мәнінде бар болғанына қарамастан және олардың құндылығын арттыруда рөлі артып отырғанына қарамастан, төмен үлеске ие. Инновациялық шетелдік компанияларда материалдық емес активтерге қатынасы 1: 7 орташа, ал бізде тек 1: 0,05.