Ғылыми және тәжiрибелiк зерттеулердi метрологиялык камтамасыз ету

ҒЫЛЫМИ ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК ЗЕРТТЕУЛЕРДІ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ

Метрологиялық қамтамасыз ету – өлшем бірлікке жету және өлшеудің міндетті дәлдігі үшін қажетті ғылыми, ұйымдастырушылық негіздерді, техникалық құралдарды, ережелер мен нормаларды белгілеу мен қолдануды түсіндіреді. Өлшеу теориясы және практикасымен, өлшеу әдістері мен бірліктерін қамтамасыз ету құралдары және қажетті дәлдікке қол жеткізу тәсілдерін зерттейтін өлшеу туралы ғылым – метрология айналысады. Метрологияның негізгі мәселелері: өлшеудің жалпы теориясы; физикалық шамалар мен олардың жүйелерiнiң бiрлiктерi; өлшеу әдістері мен құралдары; өлшеу дәлдігін анықтау әдістері; өлшемдердің біркелкілігін қамтамасыз етудің негізі.

Метрологиядағы ең маңызды құндылықтар стандартталған эталондар мен үлгілік өлшеу құралдары болып табылады.

Эксперименттік зерттеулердің ажырамас бөлігі - өлшеу құралы. Өлшеу құралдарына өлшеу қондырғылары мен жүйелері және өлшеу шаралары жатады.

Өлшеу құралдары қателіктермен, дәлдік дәрежесімен, өлшеулердің тұрақтылығы және сезімталдығымен сипатталады. Өлшеу құралының қателігі оның ең маңызды сипаттамаларының бірі болып табылады.

Өлшеу құралдары 1-2 жылда бір рет міндетті мемлекеттік тексерістен өтеді.

Тәжірибені ұйымдастырудағы маңызды мәселе - өлшеу құралдарын таңдау. Өлшем құралдары ғылыми зерттеулердің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес келуі және  эксперименталды жұмыстың қажетті сапасын қамтамасыз етуі керек, экономикалық тиімділігі жоғары, сонымен қатар эргономикалық талаптар мен қауіпсіздік талаптарына жауап беруі тиіс.

Сәтті ғылыми зерттеу жүргізу үшін  ғылыми зерттеулерді метрологиялық қамтамасыз ету, өлшем бірліктерді қамтамасыз ету және өлшем құралдарының біркелкілігі маңызды факторлар болып табылады.

Метрологиялық қамтамасыз етудің ғылыми негізі метрология болып табылады.

Метрологиялық қамтамасыз етудің мақсаттары:
-өнім сапасын жақсарту;
-өндірісті басқаруды оңтайландыру;
-бөліктер, тораптар мен қондырғылардың өзара алмасуын қамтамасыз ету;
-ғылыми және әдістемелік жұмыстардың, эксперименттер мен тесттердің тиімділігін арттыру;
-бухгалтерлік есеп жүйесін оңтайландыру;
-аурулардың алдын алу, диагностикалау және емдеу бойынша шаралардың тиімділігін арттыру;
-халықтың еңбек және тұрмыстық жағдайларын бақылау мен бақылау жүйесін оңтайландыру;
-қоршаған ортаны қорғау сапасын жақсарту;
-табиғи ресурстарды бағалау жүйесін оңтайландыру;
-көліктік менеджмент және қозғалыс қауіпсіздігін автоматтандыру деңгейін арттыру;
-байланыс сапасын және сенімділігін қамтамасыз ету.

Ғылыми-зерттеу институттарында (ұйымдарында) өлшеудің, бақылаудың, сынаудың жай-күйін талдау, ғылыми-эксперименттер өткізу кезінде қазіргі заман талаптарына сәйкес келетін ұйымның метрологиялық қамтамасыз етілуін, сәйкестігін белгілеу, эксперименталды зерттеулер нәтижелердің дұрыстығын және қайталама эксперименттердің қажеттілігін (немесе көлемін азайту) жою  мақсатында жүргізіледі.

Талдаудың негізінде ұйымда ғылыми-зерттеу жұмысын метрологиялық қамтамасыз етуді жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірленеді (қажет болған жағдайда бірлескен экспериментке қатысатын басқа ұйымдарда); ғылыми-зерттеу және ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін техникалық тапсырмаларда метрологиялық қамтамасыз ету мен ғылыми эксперименттер жүргізу әдістемесі үшін қажетті талаптар белгіленеді.

Ғылыми зерттеулер мен эксперименттерді метрологиялық қамтамасыз етуге қойылатын талаптар:
   1. Эксперименталды зерттеулер жүргізу әдістемесінде метрологиялық талаптар, ережелер мен нормаларды белгілеу;
   2.  Өлшеу құралдарын тексеру (калибрлеу) және өлшеу әдістерін бақылау, сынаудың қажетті әдістерімен, өлшеу құралдарымен эксперименталды зерттеулер жүргізу.

Нормативтік, техникалық, жобалық және технологиялық құжаттамада белгіленген жаңа (немесе жаңартылған) өнімдерді (процестерді) әзірлеуге метрологиялық қолдау көрсету талаптары:
   1. өнiмнiң (процестiң) қауiпсiздiгiн және дайын өнiмнiң дефектiлiгiнiң нөлдiк (немесе ең төменгi жол берiлетiн) деңгейiн қамтамасыз етуге;
   2. жаңа өнімдерді әзірлеу және қабылдау кезінде осы мақсаттар үшін пайдаланылатын өлшеу, бақылау және сынау әдістерін, құралдарын талап етілетін метрологиялық сипаттамаларын қамтамасыз ету;
   3. қажетті арнайы өлшеу құралдарымен жаңа өнімдерді әзірлеуді одан әрі дамыту;
   4. қосалқы мердігерлер берген өнімге арналған өлшеу, бақылау, сынау әдістеріне және құралдарына қажетті метрологиялық талаптар (дәлдік және сенімділік);
   5. пайдаланылатын өлшеу, бақылау және сынау жабдығын калибрлеуді және жөндеу мүмкіндігін қамтамасыз ету;
   6. ұйымдарды немесе жеке зертханаларды аккредиттеу үшін даярлау және қажет болған жағдайда сертификаттау мақсатында сынау.