С5+1 ұйымының болашағы және ондағы Қазақстанның ролі

С5+1 форматының болашағы және Қазақстанның ролі

     Қазіргі заманғы Орталық Азияның саяси үдерісіндегі ерекшелік, аймақ- саяси тұрақсыз және экономикалық көрсеткіштері төмен болса да, Орталық Азияның геосаяси орналасуы, стратегиялық маңызды ресурстарды басқаруға өз кезегінде мүмкіндік беруі сыртқы ойыншылардың назарын аударуында. Орталық Азиядағы басты бәсекелестердің  бірі Америка Құрама Штаттары болып табылады. АҚШ-тың геосаясаты мен геостратегиясы шын мәнінде ғаламдық сипатқа ие, ол іс жүзінде барлық өңірлерге және әлемнің кез келген мемлекетіне әсер етеді. 

[pic 1]

[pic 2]

[pic 3][pic 4][pic 5]

[pic 6]

[pic 7][pic 8][pic 9]

аспектілерді қамтитын көпфакторлық және көп деңгейлі. Тәуелсіздік алған сәттен бастап Орталық Азия елдеріндегі  американдық ықпал осы салалардың барлығында көрініс табуда. Орталық Азия елдеріндегі АҚШ геостратегиясы вакуумда жүзеге асырылмайды:ол басқа әлемдік күштермен қақтығысады (Ресей, Қытай, Еуропалық Одақ, Иран және басқа да ислам мемлекеттерімен). Сонымен бірге, АҚШ-тың осы аймақтағы саясаты Вашингтонның осы державалармен қарым-қатынасына тәуелді. Жалпы алғанда, Орталық Азиядағы Американың саясаты Орталық Азия, Каспий және Кавказ өңірлерінен басқа  Ресей, Ауғанстан, Таяу Шығыс, Оңтүстік Азия және Қытайға әсер ететін Құрама Штаттардың жалпы, еуразиялық стратегиясының бөлігі болып табылады. Өз кезегінде, АҚШ-тың еуразиялық стратегиясы Вашингтонның жаһандық стратегиясының бөлігі. Ол АҚШ-тың әскери-стратегиялық артықшылығын біріктіріп, геосаяси әсерін (Еуразияда да) кеңейтіп, әлеуетті қарсыластарын (Қытай, Еуропалық Одақ, Ресей) ұстап, әлемдік экономикаға және қаржылық жүйеге Ақ үйдің үстемдігін сақтауға бағытталған.  Орталық Азия - АҚШ-тың осы жаһандық стратегиясының маңызды, бірақ жалғыз элементі емес.. Алайда, Орталық Азия мемлекеттері АҚШ-тың еуразиялық геосаясаты мен Еуразияға бақылау жасау саясатындағы маңыздылығын ескере отырып, болашақта Вашингтон үшін аймақтың рөлі мен маңызы арта түсуде.

    Вашингтонның  Орталық Азияға назары Кеңес Одағы тарағаннан кейін бірден өсті. Құрама Штаттар Орталық Азияның жаңа елдерінің тәуелсіздігін ғана танып қана қоймай, өңірдің бай жер қойнауына қызығушылық танытты, сонымен бірге осы елдерді демократиялық және либералды ретінде көргісі келді. 1992 жылы АҚШ конгресі  еркіндікті қолдау туралы заңды кездейсоқ емес қабылдаған болатын.

 АҚШ-тың Орталық Азиядағы аймақтық сыртқы саясаты мына стратегиялық [pic 10]

    Кесте-1

концепциялар арқылы жасалынды:

- Үлкен Орталық Азия (BCA)

2005 жылы Буш әкімшілігі ұсынған Үлкен Орталық Азия (BCA) жобасымен қарым-қатынас кезеңі аяқталған  болатын. Осы тұжырымдаманың авторы Фредерик Старр Орталық Азияның аумағын кеңейтіп, Ауғанстанды қосты1.  Оның идеясына сәйкес,  Үлкен Орталық Азия тұжырымдамасы жалпы демократияны дамыту жоспарымен біріктірілген жобалармен бірге жүруі керек болды. Орталық Азияның демократиялық елдері мұсылман халқы бар басқа мемлекеттерге үлгі болуға тиіс болды.Тәжірибе сәтсіз аяқталды. Орталық Азия елдерінің көшбасшылары аймақты кеңейту туралы идеяны қолдамай,  тұрақты соғыс жүріп жатқан   Ауғанстансмен бір    тізімде болуды қаламады.

             Бүгінгі күні Орталық Азияда үш жаңа геосаяси жоба

[pic 11]

[pic 12][pic 13]

Қазақстан  барлық үш жобаға қатысады, бірақ оған қатысуы түрлі

деңгейлерге және мақсаттарға ие.

                                  [pic 14]

                   Кесте – 2 (2)

  Келесі жолы Вашингтон басқа жағынан кіруге тырысты: Американдық геостратегерлер Солтүстік Дистрибьюторлық желіні (NDN) қайта пішімдеуді ұсынды - Пентагон Ауғанстанға жүк тасымалдайтын маршруттар жүйесі, Жаңа Жібек жолы жобасы деп атады. Американдық стильдегі Жібек жолы Оңтүстік-Шығыс Азия порттарының инфрақұрылымдық жобаларын (CASA-1000, TAPI газ құбыры)3 және Ауғанстан арқылы темір жол желісін салуды білдіреді. Лаңкестермен күресте Кабулдың (Ауғанстандағы НХП жобасы - негізгі транзиттік пункт) әлсіздігі және Пәкістандағы қауіпті жағдай теміржол құрылысына кедергі келтірді.