Сапалық реакцияларды орындау шарттары

Сапалық реакцияларды орындау шарттары

Лекцияның жоспары:

1. Реакцияның сезімталдығы, арнайылығы және талғампаздығы.

2. Ерітіндідегі ионды анықтаудың негізгі шарты.

Қандайда бір реакцияның оң немесе теріс нәтиже беруі реакцияның сезімталдығына байланысты. Мысалы, дистилденген суда SO42- аниондары өте аз мөлшерде болады сондықтан да олар Ва2+-катиондарымен ақ түсті кристалдық тұнба түзгені байқалмайды. Бұл осы тұздың ерігіштігіне де байланысты. Ал зертханаларда студенттердің аналитикалық реакцияларды зерттеп оқуы үшін әзірленген BaCl2-нің және H2SO4-ның немесе кез-келен күкірт қышқылының қалдығы бар тұздың 1-5 %-дық ерітінділермен осы реакцияны жүргізетін болса, онда бір сәтте ВаСІ2-нің ақ түсті кристалдық тұнбасы түзіледі. Бұл заңдылықты аналитикалық химияның тәжірибесінде реакцияның сезімталдығы деп атайды. Реакцияның сезімталдығы ерітіндідегі заттың немесе ионның анықталу мүмкіндігін көрсетеді. Ол анықталу минимумымен сипатталады. Мысалы, Сu2+ -катиондары үшін (аммиактың ерітіндісімен) – анықталу (ашылу) минимумы 0,2 мкг-ды құрайды. Реакцияның сезімталдығы температураға, ерітіндінің рН-нің мәніне, ерітіндінің иондық күшіне тәуелді.

Сонымен қатар аналитикалық химияда арнайы реакциялар түсінігі де бар. Ол дегеніміз – мысалы, йодтың калийдің йодидіндегі ерітіндісі крахмалдың ерітіндісімен әрекеттестіргенде көк түсті тұнба түзеді. Еш бір басқа қосылыс крахмалдың дәл осы ерітіндісімен осындай концентрацияда және осы жағдайларда бұл нәтижені қайталамайды.  

Кей жағдайларда бірнеше иондардың қатысында бір немесе бірнеше иондарды анықтауға болады. Мысалы, тұз қышқылының ерітіндісінң көмегімен қоспадағы Ag+, Hg22+, Pb2+ -катиондарын тұнба түрінде сынауықтың түбіне шөгуі бойынша анықтауға болады. Ал Са2+, Sr2+, Ba2+ -катиондарын сульфат-анионның көмегімен анықтау мүмкін. Мұндай реакцияларды селективтік (арнайы немесе талғампаз) реакциялар деп атайды. Селективтік реакциялар катиондардың белгілі бір тобын ғана анықтау үшін қолданылады. Селективтік реакциялардың көмегімен талдауға берілген қоспадағы катиондардың бір аналитикалық тобын екінші топтың катиондарынан бөліп алуға болады. Кейде селективтік реакция бір ғана катион үшін орындалады. Мысалы, NН4+ -катионын анықтау үшін қоспадан сынауыққа 1 мл ерітінді алып оған сілтінің ерітіндісін қосып қыздырады. Реакцияның нәтижесінде аммиактың иісі сезіледі. Яғни, қоспада аммонийдің кез-келген тұздары болған жағдайда әр уақытта осы төмендегі реакция жүреді: