Бақылау-өлшеу аспаптары

2.2.10.Бақылау-өлшеу аспаптары

Бақылау – өлшеу аспаптары-технологиялық процестердің жай-күйі туралы ақпаратты олардың параметрлерін (температурасын, қысымын, шығыстарын, деңгейлерін) өлшеу арқылы алуға арналған құрылғы.

[pic 1]Бақылау-өлшеу аспаптарын мынадай негізгі белгілер бойынша жіктеуге болады: өлшенетін шаманың түрі, ақпарат алу тəсілі, метрологиялық мақсаты, орналасуы бойынша.

✔ Өлшенетін шаманың түрі бойынша температураны, қысымды, мөлшерін жəне шығынын, деңгейін, құрамын, заттың жағдайын өлшеуге арналған аспаптар ажыратылады.
✔ Ақпарат алу тəсілі бойынша аспаптар көрсететін, тіркейтін, сигнал беретін, компариациялайтын, реттейтін болып бөлінеді.
✔ Аспаптар метрологиялық мақсаты бойынша жұмысшы, үлгілі жəне эталондық болып бөлінеді.
✔ Құрылғы орналасуы бойынша жергілікті жəне қашықтықтан ажыратылады.

Қысымды бақылауға арналған аспаптар

Қысым-осы бетке перпендикуляр бағыттар бойынша дененің қандай да бір бөлігіне əсер ететін күштердің қарқындылығын сипаттайтын шама. Бірліктердің Халықаралық жүйесінде (СИ) қысым паскальдарда (Па) көрсетіледі. Паскаль-ауданы 1 м2 (1 Па = 1
Н/м2) беті бойынша біркелкі бөлінген 1 Н күшімен пайда болатын қысым)
Қысымды өлшеуге арналған аспаптар əрекет ету принципі бойынша бірқатар топтарға бөлінеді:
сұйық, онда қысым сұйықтық бағанасының биіктігімен теңестіріледі; қысым белгілі бір қима поршеніне əрекет ететін күшпен (жүкпен) теңестірілетін поршеньді; құбырлы серіппенің, мембрананың немесе сильфонның серпімді деформациясының күшімен өлшенетін қысым теңестірілетін деформациялық; ГСП біріздендірілген жүйесінің аспаптары (электрлік немесе пневматикалық).
Нысаналы мақсаты бойынша қысым аспаптары жұмыс, бақылау жəне үлгілік болып бөлінеді. Артық қысымды өлшеуге арналған аспаптар манометрлер деп аталады;
толық қысымды (абсолюттік) өлшеуге арналған — абсолюттік қысымды манометрлер; атмо-сферадан (яғни вакуумнан) төмен қысымды өлшеуге арналған — вакуумметрлер; қысымды өлшеуге арналған құрама аспаптар — мановакуумметрлер.

[pic 2]

Масса шығынын бақылауға жəне даналық өнімді есепке алуға арналған
аспаптар

Заттың шығысы-бұл уақыт бірлігіндегі шығынды өлшеу құралы арнасының осы қимасы арқылы өтетін заттың салмағы немесе көлемі. Шығыс қандай бірліктерде өлшенуіне байланысты көлемді шығыс немесе массалық Шығыс бөлінеді. Көлемдік шығын м3 /с (м3 /сағ жəне т.б.), ал массалық — кг/с (кг/сағ, т/сағ жəне т. б.) өлшенеді. Заттың шығысы өлшеу құралдарын немесе Шығыстыөлшеу құралдарын білдіретін шығын өлшегіштердің
көмегімен өлшенеді. Көптеген шығын өлшегіштер шығын өлшеуге ғана емес, сонымен қатар кез келген, еркін алынған уақыт аралығында өлшеу құралы арқылы өтетін заттың массасын немесе  көлемін өлшеуге арналған. Бұл жағдайда олар есептегіштермен немесе тек есептегіштермен шығын өлшегіш деп аталады. Есептеуіш арқылы өткен заттың салмағы немесе көлемі есептеуіш құрылғының немесе интегратордың уақыт бойынша қатарынан екі көрсеткішінің айырмасы бойынша анықталады. Тамақ өнеркəсібінде кеңінен таралған Шығын өлшегіштер əрекет ету принципі бойынша мынадай негізгі топтарға бөлінеді: қысымның ауыспалы ауытқуы; ағу — қысымның тұрақты ауытқуы; тахометриялық; электромагниттік; ауыспалы деңгей; жылу; құйынды; акустикалық. Сонымен қатар, іс-əрекеттің басқа принциптеріне негізделген шығын өлшегіштер
белгілі: резонанстық, оптикалық, ионизациялық, лақтырылатын жəне т.б.
алайда олардың көпшілігі əзірше əзірлеу жəне кеңінен қолдану сатысында тұр.
Сан есептегіштер - əрекет принципі айналу жылдамдығы ағын жылдамдығына пропорционалды қанатша немесе вертушка айналу жиілігі бойынша сұйықтық мөлшерін өлшеуге негізделген. Айналу жиілігі өлшенетін сұйықтықтың текше метрінде  градуирленетін есептеу механизміне беріледі.
Қысымның ауыспалы ауытқуының шығыс өлшеуіштері. Шығыс өлшегіштің əрекет ету принципі құбырдағы жергілікті тарылу арқылы өтетін заттың əлеуетті энергиясының (статикалық қысымның) өзгеруіне негізделген. Шығыс өлшегішпен өлшенетін зат ағынының жолында құбырда орнатылған тарылғыш құрылғымен жасалатын қысымның ауытқуын өлшейді. Қысымның өзгеруі ағатын заттың жылдамдығы көп жəне оның
шығыны көп.
Таразы қатты, сусымалы жəне тұтқыр материалдардың массасын анықтауға арналған. Теңдестіру тəсілі бойынша таразылар негізгі екі топқа бөлінеді: иінтіректі жəне бұрылмалы.
Дозаторлар сусымалы материалдарды берілген өнімділігі бар үздіксіз автоматты мөлшерлеу үшін арналған. Дана өнімді автоматты есепке алуға арналған есептеуіштер. Өндіріс процесінде əртүрлі ыдыстарға (банкалар, шөлмектер, жəшіктер) құйылған өндірілген өнім санының есебін жүргізу қажет. Автоматты есепке алу үшін
əртүрлі санауыштар қолданылады: механикалық, электромеханикалық,
электромагниттік, фотоэлектрлік жəне т. б.