Мемлекеттік реттеудің теориялық аспектілері экономика және оның объектісі

Тема 1. Мемлекеттік реттеудің теориялық аспектілері

экономика және оның объектісі.

Лекция 1 (1 час).

1. Экономиканы мемлекеттік реттеудің объективті қажеттілігі (ГРБ) және оның мәні.

2. Мемлекеттік реттеу объектілері: макросфера, өндіріс, инфрақұрылым, экономиканың әлеуметтік салалары және олардың аймақтық құрамдас бөліктері.

3. МЭР субъектілері, олардың әлеуметтік-экономикалық және экономикалық мүдделері.

Семинар 1 (1 час).

1. Типология общественно-экономических систем и основные модели хозяйствования.

2. Воспроизводственный процесс и цикличность экономики, её основные объективно-субъективные причины.

3. Деятельность государства по преодолению кризиса в экономике и социальной сфере.

1. Объективная необходимость государственного регулирования экономики (ГРЭ) и его сущность.

Экономика – халықтың өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында өндірістік ресурстарды ұтымды пайдалану жүйесі. Бұл табиғи және әлеуметтік сфералардың қиылысында орналасқан және табиғи және әлеуметтік байланыстардың элементтерін көрсететін күрделі жүйе.

Экономиканың интегралды жүйе ретіндегі күрделілігі келесідей:

• оның бірқатар тәуелсіз элементтерден күрделілігі,

• әрбір элементті және тұтастай жүйені дамыту мақсаттарының анық еместігі;

• жүйені құрайтын элементтер арасындағы күрделі байланыс.

Әлеуметтік-экономикалық дамуды реттеу процесінде осы жайттардың барлығын ескеру – себептер мен факторлардың сан алуандығын есепке алуды талап ететін өте күрделі мәселе.

Экономиканы мемлекеттік реттеу – билік органдарының қоғамдық пайдалы нәтижелерге жету мақсатында қоғамдық ұдайы өндіріс процесіне әсер ету қызметі.

Мемлекетті экономикалық процеске қосудың объективті қажеттілігі:

1. Қоғамдық ұдайы өндірісті кеңейтілген ауқымда қамтамасыз ету қажеттілігі.

2. Халықтың ұзақ мерзімді мүдделерін қамтамасыз ету.

3. Елдегі халықтың әртүрлі топтарының әлеуметтік-экономикалық мүдделерінің тепе-теңдігін сақтау.

4. Елдің аумақтық кеңістігінің тұтастығын қамтамасыз ету.

Экономиканы мемлекеттік реттеу міндеттері – экономикалық қатынастарды реттеуде билік органдарының алдында тұрған мақсатты көрсеткіштердің жиынтығы. Оларға келесі компоненттер кіреді:

• экономикалық өсу және экономикалық даму;

• толық және тиімді жұмыспен қамту;

• экономикалық тиімділікке қол жеткізуге бағыттау;

• тұрақты баға деңгейі;

• экономикалық еркіндік;

• табысты әділ бөлу;

• елдің сыртқы сауда балансының сальдосы.

Әлеуметтік-экономикалық дамудың әрбір белгілі кезеңіне байланысты өзара байланысты мақсаттық көрсеткіштер кешенін әзірлеу және негіздеу – ел басқару өнері.

Мемлекеттік реттеу мақсаттарының полигондары. Әлеуметтік-экономикалық даму мақсаттары арасындағы күрделі және қарама-қайшылықты байланыстар, олардың өзара тоғысуы және нәтижесінде туындайтын қалаулы және жағымсыз әсерлер мемлекеттік реттеуші органдарды даму мақсаттарын бөлек емес, тек бір-бірімен байланыста әзірлеуге мәжбүр етті. Сол себепті қазіргі мемлекеттік бағдарламаларда мемлекеттік реттеу міндеттері ең маңызды мақсатты көрсеткіштердің (мақсат полигондары) жиынтығы ретінде тұжырымдалған.

Ең көп таралған «сиқырлы төртбұрыш» деп аталады, яғни. жүзеге асыруға мемлекет жауап беретін өзара байланысты төрт мақсат. Бұл ел дамуының келесі мақсаттары:

• экономикалық өсу,

• жұмыспен қамтудың жоғары деңгейі,

• баға тұрақтылығы (ақша тұрақтылығы),

• сыртқы экономикалық баланс.

Экономиканы мемлекеттік реттеудің жаһандық мақсаты – экономикалық және әлеуметтік тұрақтылыққа қол жеткізу, қалыптасқан жүйені нығайту және жетілдіру, өзгермелі жағдайларға бейімдеу.

Әлеуметтік-экономикалық даму мен мемлекеттік реттеудің мақсатты көрсеткіштерінің жан-жақтылығы қазіргі экономикалық жүйенің басты белгісі болып табылады.