Ғылыми-зерттеу, жобалау жұмыстарындағы және жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардағы ақпараттық технологиялар

№2 сабақ. Ғылыми-зерттеу, жобалау жұмыстарындағы және жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардағы ақпараттық технологиялар

Ақпараттық жүйе (АЖ) термині кең және тар мағынада қолданылады.

Кең мағынада, ақпараттық жүйе дегеніміз-тиісті адамдарды тиісті ақпаратпен уақтылы қамтамасыз етуге арналған техникалық, бағдарламалық және ұйымдастырушылық қолдаудың, сондай-ақ қызметкерлердің жиынтығы.

Ақпараттық жүйе-деректер базасындағы ақпараттың және оның өңделуін қамтамасыз ететін ақпараттық технологиялар мен техникалық құралдардың жиынтығы.

М.Р. Когаловский: "ақпараттық жүйе-бұл есептеу және байланыс жабдықтарын, бағдарламалық жасақтаманы, лингвистикалық құралдар мен ақпараттық ресурстарды, сондай-ақ жүйелік персоналды қамтитын және пайдаланушылардың ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін нақты әлемнің белгілі бір бөлігінің динамикалық ақпараттық моделін қолдайтын кешен".

Тар мағынада ақпараттық жүйе тек мәліметтер базасы, ДҚБЖ және мамандандырылған қолданбалы бағдарламаларды қамтитын кең мағынада IP компоненттерінің жиынтығы деп аталады. АЖ тар мағынада соңғы пайдаланушылардың мақсатты қызметін автоматтандыруға арналған, оған енгізілген өңдеу логикасына сәйкес ақпаратты алу, өзгерту және сақтау мүмкіндігін қамтамасыз ететін бағдарламалық-аппараттық жүйе ретінде қарастырылады.

Қалай болғанда да, IP-нің негізгі міндеті-белгілі бір пәндік сала аясында нақты ақпараттық қажеттіліктерді қанағаттандыру. Қазіргі заманғы АЖ-лар дерекқорлар мен ДҚБЖ-ны пайдаланбай іс жүзінде мүмкін емес, сондықтан "ақпараттық жүйе" термині іс жүзінде "дерекқор жүйесі"терминімен біріктіріледі.

Басқарылатын қызмет ақпараттарды жинақтап, қайта өңдеп, яғни үрдістердің сапалық және сандық көрсеткіштерінің құрамдарының  мекеме ішіндегі және айналадағы басқару саласын жүргізуде анықталады.

Ғылыми техникалық ақпарат (ҒТА) мәліметтерін менеджерлер, болашақ шешімдерді қабылдауға, жалпы білім аумағын дамытуға пайдаланады.

Бірлесіп еңбек ету аясында ғылыми техникалық ақпарат (ғ.т.а) болмаған жағдайда жұмыс істеу мүмкін емес. Керекті ақпараттық  жетіспеушілігі, және керексіз ақпараттың артықшылығынан жалпы шаруашылық қызметтер ақсайды.

Сонымен ҒТА қазіргі таңда әрбір мекеменің дамуында әлеуметтік-экономикалық, техникалық, технологиялық  ресурстарды құрайды.

     Ақпараттық ресурстардың ерекшеліктері:

1. Таусылмасшылық
2. Сақталуы мен жинақталуы
3. Қатарластырып қолдану мүмкіндігі
4. Саудаласу негізінде ақпаратпен алмасу жеңілдігі.

    Ғылыми техникалық ақпаратқа қойылатын негізгі талаптар:

1. Сандық және сапалық толықтық
2. Маңыздылық
3. Дәлдік және шынайылық
4. Пайдалылық (шешім қабылдауға шығынды азайтады)
5. Орташа тығыздық, яғни ақпараттың саны пайдалы және жалпы мәліметтер аралас болуы керек
6. Қолжетімді және қабылдануы оңай.

Ақпараттың негізгі жіктелуі:

1. Тасымалдаушы бойынша (электрондық, заттық және т.б.);
2. Қозғалу бағыттары бойынша (кіріс және шығыс);
3. Дереккөз бойынша (сыртқы және ішкі);
4. Мазмұны бойынша (экономикалық, құқықтық, техникалық және басқа);
5. Қолдану спектрлеріне қарай (бірмақсатты-бір проблеманы шешуге, көпмақсатты-бірнеше проблеманы шешуге);
6. Қолдануына байланысты:

• оперативтік ақпарат мекеме қызметін түзету үшін;
• есептік ақпарат сараптама үшін (статистикалық, белгілі формада стандарттар уақыт аралығында жиналады, статистикалық емес болып бөлінеді).

1. Сақталу және бекіту мүмкіншіліктеріне қарай:

• ақпарат тасымалдаушыда бекіту (шексіз уақытта сақталады, бүлінбеген, айғағы ежелгі тастағы жазулар мен суреттер);
• бекітілмеген ақпараттар (адамдардың есінде ұзақ уақыт сақталады, біріншіден өзгеріп жойылады).

1. Қолдануға дайындығы бойынша:

• алғашқы ақпарат жүйеленбеген мәліметтердің дереккөздерден алынуы;
• аралық ақпарат, алғашқы өңдеуден өтіп, жүйелендірілген, белгілі бағыттардағы сұрақтар мен оның шешу жолдарын көрсететін мәліметтер;
• соңғы ақпарат басқару шешімдерін кепілдендіруге мүмкіншілік береді.

1. Маңыздылық дәрежсіне қарай:

• негізгі ақпарат, қызметтерді орындауға, шешім қабылдауға (өкімдер, бұйрықтар, нұсқаулар) керекті мәліметтер;
• қосымша ақпарат негізгі жұмысты жеңілдетеді;
• қалаулы ақпарат қорытындылар туралы, болашақтағы перспективалар туралы мәліметтер.

1. Толықтығына қарай:

• жарым-жартылай ақпарат басқа ақпаратқа қосылып қолданады;
• комплекстік ақпарат кез-келген шешімді объективті шешуде толық мәлімет қолданылады.

1. Арналуы бойынша:

• жан-жақты қамтылған барлық проблемаларды шешуге керекті ақпарат;
• функциялық;
• жетекшілендірілген – нақты проблемаларды шешуге.

1. Қажеттілік мінездемесі:

• тұрақты ақпарат өзгертілмеген формада ұзақ уақытта (құқықтық актілер) берік тасымалдаушыда сақталады;
• өзгермелі ақпарат қысқа мерзімде 1 рет қолданылады.

1. Сенімділік дәрежесі бойынша:

• растайтын ақпарат (шындық дәрежесі 80-100%);
• мүмкіндік (шындық дәрежесі 80% кем емес);
• жалған ақпарат.

1. Тарату әдістері бойынша (ауызша, жазбаша, аралас ақпарат). Тарату әдістері әртүрлі психологиялық әсер етеді, мысалы ауызша ақпарат, жазбашадан әсерлі.
2. Ұйымдастыру дәрежесіне қарай:

• жүйелендірілген ақпарат (құрамы, көрсеткіші, уақыты, ұзақтығы, формалары);
• жүйеленбеген.

1. Шығарылу әдістері: визуалдық, аудивизуалдық, аудиақпараттық.
2. Ашықтық дәрежесіне қарай, яғни әртүрлі категориядағы қолданғыштар:

• ашық – барлығына арналған;
• конфиденциалдық – жоғары бағалы дәрежеде;
• құпиялы – яғни аса маңызды мәліметтер, ұйымдардың өмірлік жағдайына байланысты.

1. Көрсетілу нәтижелеріне байланысты:

• бірреттік жазылу немесе сұраныс;
• берілген уақыт аралығында;
• жіберушінің ынтасына қарай.

     Басқару процестері, ұйымдардың кең ақпараттарының қолданылуының стратегиясынсыз мүмкін емес. Бұл ақпарат сыртқы және ішкі дереккөздерден алынған мәліметтерден-құжаттардан (жалпы, қызметтік немесе мамандандырылған) ауызша байланыстардан (интервью, сұқбаттар, баяндамалар).