Қазақстан Республикасының шикізат базасын қолдаудың энергия және ресурс үнемдеуші технологиялары

Қазақстан Республикасының шикізат базасын қолдаудың энергия және ресурс үнемдеуші технологиялары

ҚР Тау-кен металлургия кешені дәстүрлі түрде Қазақстан экономикасының қозғаушы күші болып саналады, сонымен бірге энергия ресурстарын ірі тұтынушылардың бірі болып табылады. Осы саладағы кәсіпорындар өнімінің энергия сыйымдылығы 2-2,5 есе жоғары, ал өнімділігі әлемнің технологиялық дамыған елдерінің ұқсас кәсіпорындарымен салыстырғанда осындай еселікте неғұрлым төмен болып табылатын қазіргі ақиқатты назарға ала отырып, Қазақстанның бай минералдық - шикізат базасын игеру кезінде дәл осы энергия және ресурс үнемдеу тау-кен металлургия кешенінің даму болашағын және тұтастай алғанда ел экономикасын айқындайтын өзекті факторлардың бірі болып табылатыны айқын болады.

ҚР Статистика агенттігінің деректері бойынша 1 және 2-суреттерде ұсынылғандай, ТМК кіші салаларының өнімдерін энергия ресурстарын тұтынудың үлес салмағының өзгеру сипаты соңғы жылдардағы жағдай біршама жақсы жаққа өзгеретінін, алайда түбегейлі емес екенін көрсетеді [1].

[pic 1]

1-сурет-2005-2011 жылдары ҚР Тау-кен металлургия кешенінің өндіруші кіші саласы кәсіпорындарының энергия сыйымдылығының динамикасы.

ТКМ-нің өңдеуші кіші салаларында энергия сыйымдылығының ең жоғары көрсеткіші қара металлургия кәсіпорындарында байқалады (сурет-2), ол 2005 жылы 18,7% - дан және 2011 жылы 14,2% - дан төмендеді. Одан әрі негізгі асыл және түсті металдар өндірісі тиісінше 11,1% және 10,1%.

Қазақстанның тау-кен металлургия саласы 20-ға жуық әртүрлі отын-энергетикалық ресурстарды (ТЭР) тұтынады, оның ішіне тас көмір, лигнит (қоңыр көмір), табиғи газ, ілеспе мұнай газы, кокс және көмірден жасалған жартылай кокс, моторлы бензин, керосин, газойль (дизель отыны), отындық мазут, электр энергиясы, жылу энергиясы және т.б. ТМК кіші салаларында отын-энергетикалық ресурстарды тұтынудың салыстырмалы түрде жоғары деңгейі ескірген жоғары энергияны қажет ететін технологияларды қолдануға және негізгі энергия тасымалдаушыларға бағаның өсуіне байланысты. Осыған байланысты өнеркәсіптік кәсіпорындар емес, бірінші кезекте ғылыми-зерттеу ұйымдары, университеттер, технологиялық және инженерлік орталықтар жататын инновациялар мен білім орталықтары өсудің негізгі қозғаушылары болуға тиіс.

[pic 2]

2-сурет-2005-2011 жж. ТМК-нің өңдеу кіші салалары кәсіпорындарының энергия сыйымдылығының өзгеру динамикасы.

Тау-кен өндіру кешені тиімділігінің екінші және одан да маңызды әрі өзекті мәселесі пайдалы қазбаларды алудың кешенділігі мен толықтығын арттыру болып табылады. Бұрын көптеген жағдайларда кен орындарының қорларын бекіту кезінде ілеспе пайдалы компоненттер бағаланбаған және теңгерімге қойылмаған. Сондықтан Қазақстанның тау-кен металлургия кәсіпорындарының көпшілігінде бейінді металдарға ілеспе бағалы және сирек кездесетін жер компоненттері (платина, алтын, палладий, рений, осмий, таллий, ниобий және т.б.) шикізаттан алынбайды және қалдықтарға кетеді.  Жер қойнауын пайдаланушылардың алдына сирек металдарды алу бойынша қатаң талаптар қойылмаған және әлі де қойылмайды. Алынған кәсіпорындарда өндіріп алу коэффициенті 0,4 [2] құрайды. Түсті металдардың, асыл және сирек металдардың орташа статистикалық пайдаланылатын кен орындарында 17-ге дейін пайдалы компоненттер болады. Есептер бойынша түсті металлургия кәсіпорындарында қол жеткізілген кендерден концентратқа, сондай-ақ металға алу коэффициенттері кезінде орташа статистикалық кәсіпорын үшін бейінді металдарды өткізуден түскен жиынтық кірістердің үлесі бірқатар жағдайларда жоғалған элементтерді алу жағдайында ұқсас көлемдердің 1,5% - ын құрайды.  Бұл табиғи ресурстарды тұтынуды қысқартудың және өндірістің кірістілігін арттырудың (40-50 есеге дейін) маңызды қорларының бірі жаңа технологияларды әзірлеу бағытында зерттеулерді дамыту, сонымен қатар байытудың ағымдағы қалдықтарында ілеспе асыл және сирек жер элементтерін шоғырландыру болып табылатынын көрсетеді. Бұл қоршаған ортаға геоэкологиялық жүктемені едәуір төмендетеді және салыстырмалы энергия мен ресурстарды тұтынудың айтарлықтай төмендеуіне әкеледі.