Экология ғылымының негіздері

ЖАЛПЫ ЭКОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОРЛАР

Орындаған: Зулкихар А.A

Тобы: ИП23 – 3К1

Қабылдаушы: Байбатырова Б.У.

1. Экология ғылымының негіздері

Экология – тірі организмдер мен олардың қоршаған ортамен өзара байланысын зерттейтін ғылым. Бұл ғылым табиғатты қорғау, экожүйелердің тұрақтылығын сақтау және адам әрекетінің қоршаған ортаға әсерін зерттеумен айналысады.

Экологияның негізгі бөлімдері:

1.        Аутэкология – жеке организмдер мен олардың қоршаған ортамен қарым-қатынасын зерттейді.

2.        Демэкология – популяциялар экологиясы, яғни бір түрге жататын организмдердің ортаға бейімделуін қарастырады.

3.        Синэкология – бірлестіктер экологиясы, яғни әртүрлі организмдердің қауымдастықтарын зерттейді.

4.        Биосфера экологиясы – ғаламдық экологиялық үдерістер мен экожүйелердің тұрақтылығын қарастырады.

2. Экологиялық факторлар

Экологиялық факторлар – тірі организмдердің тіршілігіне әсер ететін қоршаған ортаның кез келген элементі. Олар үш негізгі топқа бөлінеді:

1) Абиотикалық факторлар (өлі табиғаттың әсері)

•        Климаттық факторлар: температура, жарық, ылғалдылық, жел.

•        Эдафиялық (топырақ) факторлар: топырақтың құрамы, құрылымы, тұздануы.

•        Геофизикалық факторлар: радиоактивтілік, жердің магнит өрісі, су деңгейі.

Абиотикалық факторлар тірі организмдердің таралу аймағын анықтайды. Мысалы, түйелер ыстық шөлде өмір сүрсе, пингвиндер суық аймақтарда тіршілік етеді.

2) Биотикалық факторлар (тірі организмдердің әсері)

•        Түрішілік қарым-қатынастар: бәсекелестік, симбиоз, каннибализм.

•        Түраралық қарым-қатынастар: жыртқыш-жемтік, паразитизм, комменсализм, мутуализм.

Мысалы, арыстан мен қорқау бір экожүйеде өмір сүргенімен, олар олжа үшін бәсекеге түседі.

3) Антропогендік факторлар (адам әрекетінің әсері)

•        Ластану (ауаның, судың, топырақтың).

•        Ормандарды кесу, жерді жырту, су қоймаларын өзгерту.

•        Өнеркәсіптік және ауылшаруашылық қызметтің әсері.

Антропогендік факторлар көбінесе табиғи экожүйелердің бұзылуына алып келеді. Мысалы, өнеркәсіптік қалалардың маңындағы ауаның ластануы экологиялық тепе-теңдікті бұзады.

3. Экологиялық заңдылықтар мен принциптер

1) Либихтың минимум заңы

Организмдердің дамуын ең аз мөлшерде болатын ресурс (шектеуші фактор) анықтайды. Мысалы, өсімдік өсуі үшін су жеткілікті болса да, топырақта азот жетіспесе, оның дамуы шектеледі.