Саяси жүйелер мен режимдердің жіктелуі

Кіріспе бөлім

1.1.Саяси жүйе түсінігі

Берілген тақырыпқа мақмұнын ашпас бұрын, біріншіден саяси жүйе туралы тоқталып кетейік. Саяси жүйе қоғамның саяси тыныс-тіршілігіндегі билік жүргізу негізін ұйымдастырудың қайнар көзі болып табылады. Саяси жүйе - саясатпен айналысатын субъектілердің өзара әрекет етуінін нақты тарихи нысаны. Ол субъектілер арасында саяси қатынастарды белгілі дәрежеде жинақтағы ұйымдастырады, саяси қызметті өз үстемдігі арқылы тәртіпке келтіре, шекараларын белгілейді.

Саяси жүйе -саяси билік арқылы орталықтан басқарылатын қоғамның тыныс-тіршілігін қамтамасыз ететін, біртұтас организм ретіндегі күрделі құрылым.

Саяси жүйе теориясын алғаш жиырмасыншы ғасырдың екінші жарты жылдығында Американдық саясаттанушы Дэвид Истон ойлай тапқан. Истоның тұжырымы бойынша, саяси жүйе сыртқы ортамен "кіріс", "шығыс" принциптері арқылы байланысады деген. "Кіріс" ол талап және колдау деген түрлерден тұрады, ал “шығыс” саяси жүйе жұмысының нәтижесін камтиды. "Кіріс" пен "шығыс" әрдайым бір-біріне әсер етіп отыратын болған.

1.2.Саяси режим түсінгі

Саяси режим – билік пен қоғамның қарым-қатынасын, саяси еркіндік деңгейін және елдегі саяси өмірдің сипатын көрсететін саяси жүйені ұйымдастыру тәсілі.

Бұл сипаттама, көбінесе мемлекет дамуының нақты дәстүрлерімен, мәдениетімен, тарихи жағдайларымен байланысты, сондықтан әр елде өзінің бірегей саяси режимі қалыптасады деп айтуға болады. Дегенмен, әртүрлі елдерде көптеген режимдерге ұқсас қасиеттерді табуға болады.

Саяси режим екі үлкен топқа жіктеледі:

1) демократиялық;

2) антидемократиялық

Негізгі бөлім

Саяси жүйелер мен режимдердің жіктелуі

Ғалымдар арасында саяси жүйенің жіктелуі туралы ортақ пікір әлі де қалыптаспаған, оны жіктеу таңдаған өлшемге байланысты болған. Саяси жүйені жіктеуде ең кең таралған үш түрі бар. Олар саяси тәртібіне қарай: демократиялық, тоталитарлық және авторитарлық деп бөлінеді.

Енді, әр жүйеге тоқталып өтсек:

Демократиялық жүйе (грек. demos – халық, cratos - билік) теңдік пен еркіндік қағидаттарына негізделген биліктің негізгі көзі болып табылады.

Демократиялық жүйе – бұл билік өз ойын еркін білдіретін көпшілік болатын режим. Демократия ежелгі грек тілінен аударғанда «халық билігі» түсінігін білдіреді. Демократиялық саяси жүйеге тән қасиеттерді атап кетсем, азаматтардың кепілденген құқықтары мен бостандыктарының кең ауқымы қамтылуы, туы, билеуші және оппозициялық саяси партиялардың еркін қызмет етуі, жалпы мемлекеттік өкілетті билік органдарының парламенттің болуы, сайлаудағы заңды күрес қорытындылары бойынша партиялардың үкіметті жасақтауы, мемлекеттік және қоғамдық органдардың қызмет етуі принциптері және заңдылықтарына бақылау орнататын тәуелсіз соттар жүйесінің болуы, өзін-өзі