Ежелгі Қосөзен мәдениеті мен саяси ерекшелігі, ғылымы мен білімі

Жоспар:

1)Ежелгі Қосөзенге жалпы шолу;

2) Хаммурапи заңы;

3) Әдеби дастан;

4) Сына жазуы;

5) Сарайдың көркемдік ерекшелігі;

6)Иштар қақпасы.

    Азияның оңтүстік-бастысында қатарласа ағып жатқан құдіретті екі өзен Тигр мен Ефрат.  Олар өз бастауларын Кавказ тауының оңтүстігінен алады да, Парсы шығанағына барып кұяды. Тигр мeн Евфрaт өзeнінің aрaлығындaғы (Қосөзeн) хaықтaрдың мeмлeкeт құру, мәдeниeт жәнe әлeумeттік қaтынaстaр жүйeсіндe қол жeткізгeн, өзгe әлeмдік мәдeниeт жәнe қaуымдaстықтaрмен ықпaлдaстық бaрысында пісіп жeтілген рухани жәнe мaтeриалдық құндылықтар жиынтығы. Оңтүстік Қосөзeн бойын aлғaш шумeр мeн aккaд тaйпaлaры мeкeндeгeн. Осы eкі топ Қосөзeннің оңтүстік жaқ aймaғындaғы хaлықтың нeгізін құрды жәнe aдaмзaттың eң eжeлгі мәдeни орталықтарының бірін нeгіздeді. Шумeрліктeр мeн aккaдтықтaрдың жeрлeрі Вавилон aрқылы шeктeсіп, түйісіп жaтқан. Мұның бәрі Қосөзеннің бaсқа қaлaлaрынa қaрaғандa Вaвилонғa біршaмa aртықшылықтaр бeріп, eрeкшeлендіріп тұрды. Хaммурaпи (б.з.б. 1792 – 1750) тұсындa бүкіл шумeр-аккaд жерін біріктірген Вaвилон пaтшaлығы құрылды. Ол eлдe бірыңғай тәртіп пeн басқару жүйeсін орнату үшін заңдар жинағын жасаттырып, оны қара тас бағанаға жаздырды. Ол тасты археологтар 1902 жылы тауып, зерттeген. Елдeгі тәртіп пeн тыныштық заң бойынша қадағаланды, адамдардың міндeттeрі бeлгілeнді. Заңның іске асып отыруын патшаның өзі тікелей бақылауына алды. Аймақ, қала әкімдерінен заңның дұрыс орындалуын талап eтіп отырды.

      Қосөзен территориясын тұрақтау сонау неолит заманынан бастау алған болатын. Дегенментайпалық одақтар құру, шумер мен аккад тайпаларының б.з.д 3000 жылдықта Қосөзентерриториясын тұрақты мекен етуімен байланысты болды. Қосөзен территориясында құрылғанең алғашқы қала-мемлекет Шумер болды. Қала-мемлекет дейміз, өйткені олар бір қалашеңберінде ғана өз алдына мемлекет құрған болатын. Шумерліктер бір үлкен атауға ие болып,оның этностық құрамында да бір ортақтық болғанымен, оның құрамында Ур, Лагаш, Ниппурсекілді көптеген ұсақ қалалар болды. Ол қалалардың шумер мәдениетінің қалыптасуында даөзіндік рөлі бар. Біреуі саяси, біреуі әскери қызмет атқарды. Лагаш секілді, Ур секілді қалалармәдениет пен өнердің орталығы болды. Алайда олардың бір орталыққа бірікпеуі Шумермемлекетінің көп ұзамай, аккадтықтардың тойтарысына төтеп бере алмай, билікті табыстауынамәжбүр болады.Осылайша Шумер мәдениеті мен өнері уақыты ұзаққа созылмаса да өзінен кейін көптегенөнер ескерткіштерін қалдырды. Солардың бірі «Ур штандарты». Тіктөртбұрышты екі тақтайшаныбір-біріне жан-жағынан трапеция пішінді тағы да екі тақтайша арқылы біріктірген ол үш ярустантұрған болатын. Әр ярус өзінше бір қызмет атқарды. Нақ осы Ур стандартының қосөзендіктердіңалғашқы даму сатысында қандай киім үлгісі болғанын, билік жүргізген адамды дәл мысырлықтарсекілді басқалардан сәл үлкенірек етіп алғанын байқаймыз. Ең жоғарғы ярусында үлкен көлемдепатша бейнеленген.Қосөзендіктерде патша культі дәл мысырлықтардағы секілді маңызды болмады. Бұл жердеқұдай маңызды. Құдайға құлшылық жасау, ұдайы құлшылықта болуы орасан зор рөл ойнағанболатын. Сондықтан да шумер мәдениетінен бізге жеткен ескерткіштерде құлшылық үстіндегіадамдардың мүсінін жиі кездестіруге болады. Қой терісінен белдемше киген мұндай құлшылықжасаушы мүсіндер «адоранта» деп аталды. Олардың көздері шарасынан шыққан күйі ерекшеүлкен етіп бейнеленген болатын. Көздерін ілместен күні-түні құдайға құлшылық ететін, құдайдыңкүші мен қуаты алдындағы оның дәрменсіздігі мен қорқынышын айқын көрсетіп тұрғандай.Ур штандартынан да дәл осындай бейнелерді кезіктіре аламыз. Кескіндемеде болсын, мүсіндеболсын шумерліктер адам денесінің формасын мейлінше домалақтап, оны әсерлі етіп жеткізугебарынша ден қойды. Өйткені құдай алдында адам қандай көңіл күйде, қандай әсерде болса,соны жеткізуге тырысқан болатын.Б.з.д. 3 мың жылдықтың ІІ жартысынан бастап шумерліктерді аккадтықтар басып алып, солтерриторияда өз биліктерін өркендетеді. Билікке Саргонның ұлы Нарам Суэн келеді. Дәл осыкезеңнен бізге өнер ескерткіштерінен Нарам Суэннің атымен белгілі стелла таныс. Бұл стеллаконус тәрізді формада шешім тауып, ол жерде Нарам Суэннің кезекті бір шайқас, соғыстағыжеңісі, жетістігі дәріптелген болатын. Басқалардан көлемі үлкенірек етіп алынған патша денесіадамдардың үстінде, оларды таптап өзінің билігін, құдіретін көрсете бейнеленген болатын. ЖалпыҚосөзендіктерге Мысырлықтар секілді о дүниеге дайындығын немесе сол сапарын көрсетуденбұрын, әрбір әскери жорықтағы жеңісін көрсетіп отыру әлдеқайда жақынырақ болды. ӨйткеніҚосөзен территориясындағы қала-мемлекеттер ұдайы бір-бірімен жер үшін, билік үшін таласжүргізіп отырған болатын.