Жұмыскерлердің құқықтарын қорғауды еңбек заңнамасы бойынша жетілдіру жолдары

Жұмыскерлердің құқықтарын қорғауды еңбек заңнамасы бойынша жетілдіру жолдары

Көптеген жұмыс берушілер үшін қызметкермен еңбек дауы елеулі бір материалдық немесе басқа шығындарға әкеп соқтырмайды. Ал жұмысшылар үшін еңбек дауы бойынша уақыт, қаржылық, ұйымдастырушылық және рухани шығындардың көп болғаны соншалық, олар көбінесе өз құқықтарын қорғаудан бас тартып жатады. Қызметкерлер өз құқықтарын қорғауға өтініш берумен байланысты біршама қиындықтарды мысалға келтіреді: құжаттарды рәсімдеу, кәсіпкерлік қызметті жүргізудегі қиындықтар, сотқа жүгінудегі бюрократия, мәселені қарастыру мерзімдері мен ережелерін бұзу, т.б. олқылықтар көп кездеседі. Қызметкер үшін ең үлкен қорқыныш ​​- бұл құқықты қорғауға өтініш бергеннен кейін жұмысынан айырылу қаупі табылады. Сондықтан, әдетте, жұмыстан шығуды немесе зейнетке шығуды шешкендер өз құқықтарын қорғауға шешім қабылдайды да, жұмыс орнын сақтағысы келетіндер, әдетте, өз құқығы бұзылса да, ешқандай ұйымға жүгінбей, тыныш жүре береді.

Еңбек жанжалын тікелей жұмыс берушімен шешу жағдайлары сирек кездеседі. Бұл тәжірибе еңбек дауларын шешу жөніндегі органдары бар аз ғана ұйымдарда қолданылады. Еңбек даулары жөніндегі комиссиялар сирек кездеседі. Сонымен қатар, мұндай жағымды тәжірибе кейбір жағдайларда қызметкерге жұмысынан айрылудан және ұзаққа созылатын еңбек дауын болдырмауға мүмкіндік беретін, сондай-ақ мемлекеттік бақылау және еңбек құқықтарын қорғау жүйесіне жүктемені азайтуға мүмкіндік беретін жанжалды жағдайларды шешудің икемді және тиімді механизмі бола алады.

Жалпы алғанда, жұмысшылардың еңбек қатынастарына олардың тең қатысуын қамтамасыз ете отырып, олардың еңбек құқықтарын қорғау мүмкіндіктері біртіндеп тарылып келеді деп айтуға болады. Еңбек құқығы бұзылған жұмысшыларға мемлекеттік көмек көрсету жүйесі шектеулі екенін де айта кеткен жөн. Көптеген жұмысшылар ақылы заңгерлік қызметке жүгіне алмайды. Нәтижесінде жұмысшыларды құқықтық қорғау деңгейі төмендейді, еңбек стандарттары төмендейді. Осы мәселені төменде біз зерделеп қарастырып, Жұмыскерлердің құқықтарын қорғауды еңбек заңнамасы бойынша жетілдіру жолдарын саралаймыз.

Біріншіден, Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын бұзғаны үшін жұмыс берушілердің жауаптылығы мәселелеріне баса назар аударып қарауды ұсынамын. Еңбек инспекторлары мен прокурорлардың жұмысшылардың, кәсіподақтардың немесе жұмысшылардың басқа да өкілдік органдарының шағымдары бойынша анықтайтын және жоспарлы құжаттық тексерулер кезінде анықталған құқық бұзушылықтарды ажырату қажет. Бірінші жағдайда, жұмыс берушінің құқықтарын бұзу туралы шағымдар түскен кезде, еңбек құқықтарының бұзылуы және қызметкерлер үшін жағымсыз салдардың болуы айқын көрінеді және оларды қатаң жазалау керек. Екінші жағдайда біз кез-келген қызметкер үшін жағымсыз салдарға әкеп соқтырмайтын құқық бұзушылықтар туралы айтуға болады, мысалы, егер жұмыс беруші қызметкерге еңбек демалысының басталуы туралы жазбаша хабарлауды ұмытып кетсе, бірақ оны уақытында беріп, төлеп тұрса, ал жұмысшы оның салдарынан қиындықтарға ұшырамаса, онда бұндай құқық бұзушылық ешқандай жаман салдарға әкелмейді. Мұндай жағдайда кішігірім әкімшілік жаза қолдануға болады. Осылайша, кодекске өзгерістер енгізу кезінде осы тілектерді ескере отырып, жұмыс берушінің жауапкершілігін саралауды ұсынамын.

Екіншіден, жеке еңбек дауларын соттарда қарауды реттейтін Қазақстан Республикасының заңнамасына өзгерістер енгізу керек. Еңбек даулары бойынша сотқа жүгіну мерзіміне қатысты ережелерді қарастыра отырып, еңбек құқықтарын қорғау үшін сотқа жүгіну мүмкіндігін кеңейту;  жұмыстан шығаруға байланысы жоқ еңбек даулары бойынша сотқа жүгіну мерзімін бір жылға дейін ұлғайту; Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын бұза отырып, қызметкермен еңбек шарты жасалмаған және қызметкерде оның жалақысының мөлшері туралы жазбаша дәлелдемелер болмаған жағдайларда, қызметкердің жалақысы статистикаға сәйкес өңірдегі орташа жалақы мөлшерінде белгіленген мөлшерге тең деп танылатындығын белгілеу; Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексіне қызметкерді жұмыстан шығарудың барлық негіздері бойынша дәлелдеу ауыртпалығын жүктей отырып, қызметкердің адал ниеттілігі презумпциясы туралы норманы енгізу; Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексіне соттың жұмыс беруші ұсынған құжаттарға сараптама тағайындау (қызметкердің өтініші бойынша) міндеттемесі туралы норманы енгізу; қызметкерлерге олардың еңбек құқықтарын жеке немесе ұжымдық қорғауға бағытталған іс-әрекеттерді жүзеге асыруға байланысты қысым жасаудың кез-келген түріне тыйым салуға, сондай-ақ жұмыс берушінің шағым бергені үшін қызметкерлерді «кек алудан» қорғауға бағытталған шараларды әзірлеу және жүзеге асыру; жалпы юрисдикция соттары мен төрелік соттардың заңнаманы және басқа нормативтік актілерді қолдануына бақылау (қадағалау) енгізу туралы мәселені қарау.