Азаматтардың құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігі

Орынбасарова Қ.Е., Кемалова Ұ.Б., Мұхамбетқалиева К.Е.

Баишев Университеті

АЗАМАТТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚ ҚАБІЛЕТТІЛІГІ МЕН ӘРЕКЕТ ҚАБІЛЕТТІЛІГІНІҢ ТҮСІНІГІ МЕН МАЗМҰНЫ

Аннотация

        "Азаматтардың құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігі" өте өзекті. Қазір, біздің тұрақсыз уақытымызда заңнама күн сайын өзгеріп отыратын кез-келген адам қандай құқықтарға ие екенін және қандай міндеттерді атқара алатынын білу қажет. Ал азаматтық құқықтарға ие болу, міндеттерді атқару, сондай – ақ өзі үшін азаматтық құқықтар мен міндеттерді өз бетінше алу, жүзеге асыру және құру үшін құқық субъектісін-құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігін сипаттайтын екі өлшем болуы қажет.

        Кілт сөздер: Мемлекет, азаматтық құқық, құқықтық қабілеттілік, әрекет қабілеттілік, жеке тұлға.

Аннотация

        «Правоспособность и правоспособность граждан» очень актуальна. Теперь, в наше неопределенное время, важно знать, какими правами и обязанностями может пользоваться каждый, кто ежедневно меняет законодательство. И для того, чтобы получить гражданские права, выполнять обязательства, а также самостоятельно получить, осуществлять и создавать гражданские права и обязанности для себя, должны существовать два аспекта, характеризующих субъект права - его правоспособность и дееспособность.

        Ключевые слова: государство, гражданское право, правоспособность, правоспособность, частное лицо.

Abstact

         “Legal capacity and legal capacity of citizens” is very relevant. Now, in our indefinite time, it is important to know what rights and obligations can be enjoyed by anyone who changes legislation daily. And in order to obtain civil rights, fulfill obligations, as well as independently obtain, exercise and create civil rights and obligations for themselves, there must be two aspects that characterize the subject of law - his legal capacity and legal capacity.

        Keywords: state, civil law, legal capacity, legal capacity, private individual.

        Мемлекет конституциялық құрылыстың негіздерін, адамгершілікті, денсаулықты, басқалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін қажет болса, елдің қорғаныс және мемлекеттік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын шектеу құқығын өзіне қалдырады, бірақ бұл тек федералды заң деңгейінде ғана жүзеге асырылуы мүмкін.  (Қазақстан Республикасының Конституциясының 29-бабы). Қазақстан Республикасының Конституциясы (18-бап) өмірге, жеке басының қадір-қасиетін, жеке өміріне, ар-намысы мен абыройлы атын қорғауға құқықты шектейтін жағдайларды қоспағанда, мұндай шектеудің мөлшері мен ұзақтығын көрсете отырып, төтенше жағдайдағы құқықтар мен бостандықтарды шектеу мүмкіндігін белгілейді.  

Қазіргі қоғамда жəне мемлекетте əрбір адам құқықтық реттеудің қолданысына сүйене отырып, құқықтық қатынастардың қатысушысы болады. Осыған байланысты, заң шығарушы əркім заңның субъектісі бола алатындығын алға тартады. Осы мақсатта мемлекет азаматтарға құқықтық қабілеттілік береді.

Заң әдебиетінде құқық қабілеттілігі мен нақты субъективті құқықтардың арақатынасы туралы мәселені жеке тұлға мен мемлекет арасындағы қарым-қатынас ретінде құқық қабілеттігін сипаттау арқылы шешу әрекеттері жасалды. Әрине, мемлекет жеке тұлғаларға құқықтық қабілет бере отырып, осы арқылы мемлекет пен әрбір жеке тұлға арасында белгілі бір құқықтық байланыс жасайды. Бірақ құқық қабілеттілігі құқық қабілеттілігінің иесі мен барлық басқа тұлғалар арасындағы құқықтық байланысты білдіреді.

Авторлардың көпшілігі құқық қабілеттілігі белгілі бір субъективті құқық екенін мойындайды. Бірақ ғылымда әрбір субъективті құқық құқықтық қатынас құрамында бар екендігі дәлелденген деп танылады.  Сонымен, О. С. Иоффе, өркениеттердің көпшілігі "құқықтық қатынастан тыс субъективті құқықтың болуын ойламайды" деп көрсетіп, кез-келген мазмұн белгілі бір формадан тыс мүлдем өмір сүре алмайтынына, ал нысан әрдайым белгілі бір мазмұнның нысаны болып табылатынына, осы құқық пен міндет құқықтық қатынастардан тыс өмір сүре алмайтынына ұқсайды деп жазады.