Ғылыми акпаратты өндеу

ҒЫЛЫМИ АҚПАРАТТЫ ӨҢДЕУ

Ғылыми құжаттар мен басылымдар. Бастапқы және қайталама ақпарат түрлері

Ғылыми құжат - ғылыми-техникалық ақпаратты қамтитын және оны сақтауға арналған материалдық объект. Ақпаратты ұсыну тәсіліне байланысты құжаттарды келесідей түрлерге ажыратады: мәтіндік (кітаптар, журналдар), графикалық (сызбалар, схемалар, диаграммалар), аудиовизуалды (дыбыс жазбалары, кино және бейне - фильмдер), машинамен оқылатын (мысалы, микрофотасымалдағыштардағы деректер базасы). Сонымен қатар, ғылыми ақпарат бастапқы және қайталама болып бөлінуі мүмкін. Бастапқы ақпарат ғылыми зерттеулер мен әзірлемелердің тікелей нәтижелерін, жаңа ғылыми мәліметтерді немесе белгілі идеялардың жаңа көріністерін қамтиды. Қайталама ақпарат бір немесе бірнеше бастапқы құжаттарды талдамалық және логикалық қайта өңдеу нәтижелерін қамтиды. Бастапқы ғылыми ақпарат (сондай-ақ қайталама) жарияланатын (кітаптар, журналдар, оқулықтар) және жарияланбайтын (диссертациялар, ғылыми аудармалар, конструкторлық құжаттама) болып бөлінеді. Бастапқы ғылыми ақпарат ретінде келесі құжаттарды келтіруге болады:

 - кітап (көлемі 48-ден жоғары периодты емес мәтіндік басылымды беттер);

- брошюра (көлемі 4жоғары,бірақ 48 беттен артық емес периодты емес мәтіндік басылым);

- монография (бір мәселені немесе тақырыпты бір немесе бірнеше авторлардың жан-жақты зерттеуі);

- оқу басылымдары (ғылыми және қолданбалы сипаттағы жүйелендірілген мәліметтері бар, сабақ беру мен оқуға ыңғайлы нысанда жазылған периодты емес басылым);

- ЖОО, институттардың ғылыми еңбектерінің газеттері, журналдары, жинақтары (белгілі бір уақыт аралығында шығатын мерзімді басылымдар);

- шығарылатын өнімнің ғылыми-техникалық деңгейі мен сапасын регламенттейтін стандарттар, нұсқаулықтар және т.с.с;

- патенттік құжаттама (ашылулар, өнертабыстар және өнеркәсіптік меншіктің басқа да түрлері туралы мәліметтерді, сондай-ақ олардың өнертапқыштарының құқықтарын қорғау туралы мәліметтерді қамтитын құжаттар жиынтығы). Екінші ғылыми ақпарат ретінде келесі құжаттарды келтіруге болады:

- анықтамалық басылымдар (теориялық қорытулардың нәтижелерін, әртүрлі шамалар мен олардың мәндерін, өндірістік сипаттағы материалдарды (анықтамалар, сөздіктер) қамтиды); - шолу басылымдары (белгілі бір уақыт аралығында белгілі бір тақырып бойынша (аналитикалық, реферативтік, библиографиялық шолулар));

 - реферативтік басылымдар (бастапқы құжаттың қысқаша мазмұндамасынан немесе негізгі нақты мәліметтермен және қорытындылармен бірге оның бөлігінен тұрады (реферативтік журналдар, реферативтік жинақтар));

- библиографиялық басылымдар (шыққан басылымдардың библиографиялық сипаттамасын қамтиды).

Қайталама жарияланбайтын құжаттар ретінде тіркеу карталарын, диссертациялардың есеп карточкаларын және т.б. келтіруге болады.

Құжаттардың кітапханалық-библиографиялық жіктелуі

Құжаттық қорларды ретке келтірудің дәстүрлі құралы кітапханалықбиблиографиялық жіктеме болып табылады. 1895-1905 жж. Халықаралық библиографиялық Институт әзірлеген әмбебап ондық жіктеу (ӘОЖ) жүйесі кеңінен таралған. Американдық кітапханашы М. Дьюидің «Ондық жіктемесі» әлемнің 50-ден астам елінде қолданылады.

 ӘОЖ - үш құрамдас бөліктен (негізгі кестелер, кестелер және алфавиттікпәндік көрсеткіштер) тұратын иерархиялық комбинациялық жіктеу. Индексацияда сандық, араб цифрлары қолданылады. ӘОЖ-барлық құжаттар 10 тармаққа бөлінген жіктеу:

0-Жалпы бөлім;

 1-Философия;

2-Дін;

3-Қоғамдық ғылымдар;

4-Еркін бөлім;

5-Математика. Жаратылыстану ғылымдары;

6-Қолданбалы білім. Медицина. Техника;

7-Спорт. Фотосурет. Көріністер;

8-Тіл білімі. Филология. Көркем әдебиет.Әдебиеттану;

 9-Өлкетану. География. Өмірбаян. Қазақстан тарихы.