Эндокриндік жүйе

33-34 беттер

Өмірдің бірінші жылында баланың сүйектері баяу өседі, 1-ден 7 жасқа дейін сүйек сүйектерінің эпифизарлық шеміршіктері мен қатты (жинақы) сүйек затының қалыңдығына байланысты ұзарады. 11 жылдан кейін, сүйекі тез өседі де, сүйек қосымшасы (апофиз) пайда болады. Кеуекті заттардың  қартайған кездерінде сүйек жолақтары (пучкалар) төмендейді және жұғады, түтікшелі сүйектердің диафизінде тығыз қатты дене жұқа болады.

Скелеттің соңғы оссификациясы әйелдерде  17-21 жаста, ал ерлерде 19-25 жаста аяқталады. Скелеттің әр бөліктерінің сүйектері әртүрлі уақытта ауытқиды. Мысалы, омыртқаның 20-25 жасқа дейін созылуы, ал құйымшақ омыртқалары - 30 жасқа дейін де; қолдың ұштары 6-7 жаста сүйектенуі аяқталады, білек сүйектерін сүйектенуі - 16-17 жаста; төменгі аяқ сүйектері - шамамен 20 жасқа дейін.

Сүйектердің химиялық құрамына болса  балаларда органикалық заттар (әсіресе коллаген протеині) үстем болып келеді, сондықтан балалар сүйектері икемді және оңай деформацияланады. Бұл омыртқаның қисаюына әкеледі, ол қате тұлқа қалыптасуына алып келеді. Жасы бойынша сүйектердегі минералды заттар (негізінен кальций тұздары) мөлшері артады, бұл сүйектерді аз серпімді және сынғыш етеді.

3.2 Буынның дамуы

Буынның  даму кезеңі 6-11-ші аптада пайда болады. Осы кезеңде артикуляциялық сүйектердің, артикулярлы қабаттың және қосылыстың басқа элементтерінің артикулярлық беттері пайда болады. Екі қалыптасып жатқан сүйектер арасында эмбрионалдық дәнекер тіні босатылады, оның орнында бірлескен қуысы пайда болады.

Нәрестелердің өзінде буынның барлық анатомиялық элементтері бар. Алайда топсалы сүйек эпифиздері шеміршектен тұрады.Эпифиздің көпшілігінің энхондрильді сүйектенуі баланың туғаннан кейін басталды және жасөспірімдік жаста жалғасады. 6-10 жастағы бірлескен капсула құрылымында асқынулар байқалады. 8 жасқа дейінгі балаларға 3 мембраналық талшықты бірлескен капсула тығыздалып,оның  жоғары төзімділігі  қамтамасыз ету үшін,  коллаген талшықтарының саны өседі. 13-16 жасында бірлескен буын барлық элементтерінің соңғы қалыптасуы болады.

Буындардың мобилділігі балалар мен жасөспірімдерде көбірек, ал әйелдерде  ерлерге қарағанда көп. Жасқа байланысты буындардың мобильділігі азаяды, бұл талшықты мембрана мен связкалары  жас өзгерістеріне байланысты бұлшықет белсенділігінің әлсіреуінен.

3.3. Омыртқаның жасқа байланысты ерекшеліктері.

Жаңа туылған нәрестенің омыртқасының ұзындығы дененің ұзындығының 40% -ын құрайды. Алғашқы екі жылда омыртқаның ұзындығы екі еселенеді. Омыртқаның әртүрлі бөліктері біркелкі болмайды, яғни гетерохронизм құбылысы байқалады. Өмірдің алғашқы жартысы ішінде омыртқаның түрлі бөліктерінің өсуі салыстырмалы түрде біркелкі болып табылады. 1,5 жастан 3 жасқа дейін жатыр мойны мен жоғарғы кеуде омыртқасының өсуі баяулайды және бел аймағының өсуі тез арта бастайды. Құйымшақ бөлімшесі басқаларына қарағанда баяу өседі.

Омыртқаның өсу қарқынын 7-9 жылда байқалады. Жасөспірімнің басында омыртқаның өсуі баяулайды. Қыздар 12-13 жасқа, ұлдарда 13-14 жасқа дейін өсуі байқалады. Іс жүзінде 14 жастан кейін омыртқа өспейді.

Омыртқалардың жасына байланысты ерекшеліктеріне келетін болсақ, омыртқаның ортаңғы бөліктері тек 14 жасқа дейін сүйектенеді. Жасөспірім кезінен 20 жастан кейін омыртқалы органмен біріктірілген пластиналар түрінде жаңа ассификация нүктелері пайда болады. 21-23 жаста жекелеген омыртқалардың аяқталу процесі өсу процестерінің аяқталуымен байланысты

Адамның омыртқаның бағаналары бүгілген және сыртқы көрінісі дененің тік орналасуымен байланысты (3-сурет). Омыртқаның иілуі жаяу жүру, жүгіру және секіру кезіндегі омыртқаға серппе функциясын (булақтар) орындайды.

Омыртқалардың иілімдері туа біткен емес, бірақ бірте-бірте баланың өмірінің алғашқы жылында пайда болады.

Жаңа туған нәрестенің омыртқасы алдыңғы жағында иілген таяз доғасы сияқты болады. Баланың өмірінің 3-4 айынан бастап, иілім пайда болады.

Алғашқы иілім 3-тен 4 айға дейін, бала басын ұстай бастағанда пайда болады. Бұл иілісі жатыр мойынының омыртқасына әсер етеді және алдыңғы дөңес алдында (жатыр мойны лордозы) кездеседі. Екінші иілім баланың отыру кезінде (4 - 6 ай өмір сүре бастағанда) жасалады. Бұл жағдайда дененің ауырлық орталығы кеуде аймағына ауысады. Бұл иілісі артынан дөңес болып, кеуде қуысы деп аталады. Кейінірек жамьастық  лордоз пайда болады, сонымен қатар сәби жүре бастаған сәтте пайда болады (тоғыз айдан 12 айға дейін). Гравитация орталығы осы уақытқа дейін арқа омыртқасына ауысады. Бір мезгілде жамбастық  кифоз түзіледі. Бір жыл ішінде омыртқаның барлық иілімдері түзүледі . Бірақ қалыптасқан иілімдер бұлшықеттің релаксациясынан кейін бекітілмейді және жойылады. 7-ші жылда мойын және кеуде белбеуі анық көрсетілген, белдік қисаюын белгілеу кейінірек 12-14 жылда орын алады.