Партеногенездің түрлеріне сипаттама беру

                 Реферат

                      Партеногенездің түрлеріне сипаттама беру.

                                                                               Орындаған

                                                                                Тексерген

                                              Алматы 2022 жыл.    

                           МАЗМҰНЫ

 Кіріспе.

 Негізгі бөлім

1.Партеногенезге жалпы анықтама.

2. Партеногенез тарихы.

3.Партеногенез түрлері.

 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

   Партеногенез — " бір жыныстық көбею "немесе" тың көбею " деп аталатын-организмдердің жыныстық көбеюінің бір түрі, онда әйел жыныс жасушалары (жұмыртқа жасушалары) ересек организмде ұрықтандырусыз дамиды. Партеногенетикалық көбею ерлер мен әйелдер гаметаларының бірігуімен бірге жүрмесе де, партеногенез әлі де жыныстық көбею болып саналады, өйткені организм жыныстық жасушадан дамиды. Партеногенез екіжақты формалардың эволюциясы кезінде пайда болды деп саналады.

Парфеногенетикалық түрлер тек аналықтармен ұсынылған жағдайларда (әрдайым немесе мезгіл-мезгіл), партеногенездің негізгі биологиялық артықшылықтарының бірі-түрлердің көбею қарқынын жеделдету, өйткені мұндай түрлердің барлық тұлғалары ұрпақтарын қалдыра алады. Көбеюдің бұл әдісі кейбір жануарларда кездеседі, дегенмен салыстырмалы түрде қарабайыр организмдер арасында жиі кездеседі. Ұрықтанған жұмыртқалардан аналықтар, ал ұрықтандырылмаған жұмыртқалардан еркектер пайда болған жағдайда, партеногенез жыныстық қатынастардың сандық реттелуіне ықпал етеді (мысалы, араларда). Көбінесе партеногенетикалық түрлер мен нәсілдер полиплоидты болып табылады және алыс будандастыру нәтижесінде пайда болады, осыған байланысты гетероз және жоғары өміршеңдік анықталады.

Партеногенезді жыныстық көбеюге жатқызу керек және оны соматикалық мүшелер мен жасушалардың көмегімен жүзеге асырылатын асексуалдық көбеюден ажырату керек (бөліну, бүршіктену және т.б. арқылы көбейту).

   "Партеногенез" терминін 1849 жылы атақты зоолог Ричард Оуэн енгізген. Партеногенез арқылы Оуэн ұрықтандырылған бастапқы ұрық жасушасының (жұмыртқаның) жасуша ұрпағының бір бөлігінің ұрықтандыру актісінің қайталануы болмаған кезде жеке тұлғаларды көбейту үшін жеткілікті күшті с     ақтау қабілетін түсінді. Бұл анықтамаға бүршіктерден жапырақтардың жаңаруы, регенерация құбылыстары (мысалы, кесірткенің құйрығын қалпына келтіру), сонымен қатар асексуалдық көбеюдің барлық нұсқалары кірді.

1737 жылы "партеногенез" термині пайда болғанға дейін Француз натуралистері Реомур мен Бонэ тлидің асексуалдық көбею қабілетін анықтап, дәлелдеді. Бұл жағдайда Даму ерлердің қатысуынсыз өтті. Алайда, осы ашылудан 100 жыл өткен соң, жетекші Трамблеттің көзқарасы болды, ол тың көбею жағдайында ұрықтандыру әлі де бір рет болды деп сенді. Оның пікірінше, жұптау бірнеше ұрпақ үшін жеткілікті болды. 1839 жылы вивипарлы тли, овипозиттерден айырмашылығы, эякуляцияның болмайтындығы дәлелденді. Реомюр мен Бонеге келетін болсақ, олар бұл құбылысты гермафродитизмге жұптаспай жатқызды.Зерттеушілер вивипарлы тлиді асексуалдық кезең ретінде қарастырды, ол өсімдіктердің бүршігі сияқты ішкі нуклеация арқылы көбею қабілетіне ие. Жұмыртқадан емес, болжамды дамуды атап өту үшін, афидті аналық бездер эмбриондар деп аталды және олардың жыныстық және асексуалдық көбеюінің өмірлік циклінде ауысуды талап етті.

   Партеногенезді анықтаудағы басты еңбегі Теодор Эрнст фон Зибольдқа тиесілі. ол партеногенез туралы былай деп жазды: "Мен партеногенез деп түсінемін, бұл жемқор және личинка тәрізді тіршілік иелері арқылы көбею емес, нақты ұрғашылар арқылы көбею, яғни жұмыс істейтін әйел жыныс мүшелері бар және алдыңғы жұптасусыз ұрықтандырылмаған, дамуға қабілетті жұмыртқалар шығара алатын адамдар". Осыдан кейін асексуалдық көбею, ұрпақтардың ауысуы және регенерация Оуэннің партеногенезі ретінде анықталған құбылыстардың қатарына енуді тоқтатты.Айта кету керек, Зибольдтың анықтамасында ұрықтандырылмаған жұмыртқалардың дамуы туралы айтылады, бұл олардың кез-келген агенттің дамуына ынталандырылуын білдіреді және зерттеушілерді эксперименттік биология әдістерімен дамудың осы қабілетінің әмбебап механизмдерін іздеуге итермелейді. Іздеу жасанды партеногенездің дамуына әкелді, алдымен Жібек құртында, кейінірек басқа жануарларда.Ұзақ уақыт бойы жібек құртын өсірумен айналысатын ғалымдар жұмыртқалардан личинкаларды әдейі өсірілмеген ұрғашылар салған кезде бірнеше рет кездестірді. Айта кету керек, бұл бақылауларды жібек құрты бар ғалымдар ешқашан ескермеген. Факт мынада: бұл құбылыс соншалықты сирек болғандықтан, бақылаудағы қателіктерді болжау оңай болды.Өткен ғасырдың ортасына дейін кәсіпқойлар әртүрлі тұқымдарға, нәсілдерге және сызықтарға көлемді зерттеулер жүргізді, бұл жұмыртқалардың партеногенетикалық дамуы ешқандай себепсіз (стихиялық даму) өте сирек кездеседі деген қорытындыға келді. Бұл жағдайда біз личинкалардың люктерімен аяқталатын толық дамуды айтамыз (толық даму дегеніміз-репродуктивті толыққанды көбелек сатысына дейінгі даму). Егер біз бұл мәлімдемені ескеретін болсақ, толық партеногенез жиілігі шамамен 2 есе азаяды.Моновольтты Жібек құрттарында бір күннен кейін дамып келе жатқан жұмыртқалардың түсі сарыдан қызғылт түске, содан кейін қою сұрға өзгере бастайды. Жұмыртқалардың бұл түсі диапаузға тән. Келесі жылы дамуды қалпына келтіру үшін жұмыртқалар үйдегі тоңазытқыштың температурасында 4 ай немесе одан да көп уақыт салқындауы керек. Түсінің өзгеруі түсіндіріледі даму барысында ұрықтың қойнауында жұмыртқа құрылады . Оның жасушалары біртіндеп жұмыртқаны толтыратын сарысын жабатын меланин пигментінің түйіршіктерімен толтырылады.Егер сіз ілінісу мөлшерін және ондағы пигменттелген жұмыртқалардың пайызын ескерсеңіз, көптеген іліністердің сапасын жеткілікті дәлдікпен бағалауға болады. Осының арқасында сіз ең жақсы іліністерді таңдай аласыз, оларда қандай да бір себептермен тек бір жұмыртқа дамымайды және сары болып қалады.Нормаға сәйкес келмейтін жұмыртқаның ішінара пигментациясы көптеген ғасырлар бойы байқалмады. Айта кету керек, мұндай пигментация өте сирек кездеседі. Дәл осындай жұмыртқалардан жоғарыда көрсетілген жиілікпен личинкалар пайда болуы мүмкін.Жібек құртының жұмыртқасының пигментациясының кез-келген дәрежесі, егер оны тудырған себептер белгісіз болып қалса да, басталған дамудың белгісі болып табылады. Бұл тұжырым 1886 жылы Жібек құрттарымен жүргізген тәжірибелерінде орыс зоологы А. А. Тихомиров қолданған. Ол жануарларда жасанды партеногенезді, яғни жасанды ынталандыру әсерінен ұрықтандырылмаған жұмыртқаның дамуын ашты.Өз тәжірибелерінде ғалым күшті күкірт қышқылының ұрықтандырылмаған жұмыртқаларына, үйкеліс пен ыстық су арқылы электрлендіруге әсер ететіндігін дәлелдеді. Тихомир тапқан активаторлар көптеген жағдайларда өңделген үлгілердегі пигменттелген жұмыртқалардың пайызын едәуір арттырғанын атап өткен жөн. Алайда, көп жағдайда пигментация төмен болды және нормадан ауытқулар болды. Бұл жұмыртқа ішіндегі эмбрионның жағымсыз дамуына және өңделген гренде құрттардың болмауына сәйкес келді.Тихомировтың тұжырымы жасанды партеногенезді практикалық қолдану мүмкін емес деген тұжырымға келді. Ол құбылысты жасанды ынталандыру жұмыртқаға енгеннен кейін сперматозоидты тудыратын тітіркенуді алмастыратындығымен түсіндірді. Тихомировтың теориясына сәйкес, жасанды партеногенез – бұл тітіркенудің көрінісі-барлық тіршілік иелерінің ішкі қасиеті.