Қазіргі геодезия мен топография даму бағытын түсіну мақсатында ғылымның даму тарихына жалпы сипаттама беру

[pic 1]Қазақстан Республикасының білім жəне ғылым министрлігі

əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

География және табиғатты пайдалану факультеті

География, жерге орналастыру және кадастр кафедрасы

[pic 2]

СӨЖ № 1

Тақырыбы: «Қазіргі геодезия мен топография даму бағытын түсіну мақсатында ғылымның даму тарихына жалпы сипаттама беру»

                                          Орындаған: Малик С.М

                          Тексерген: Дуйсенбаев С.М.

Алматы 2022

Мазмұны:

 Кіріспе..................................................................................................................................3  Геодезияның даму тарихы..................................................................................................4

Топография ғылымы ...................................................................................................7  Қазіргі геодезия..................................................................................................................11

Қорытынды........................................................................................................................14

Кіріспе

  «Геодезия» пәні «Геодезия және картография» мен «Жерге орналастыру» мамандықтары студенттерінің негізгі сабағы болып саналады. Бұл пәнді оқып үйренудің мақсаты – жер бетіндегі барлық топографиялық түсірістер мен инженерлік-геодезиялық жұмыстарды өз бетімен жүргізе білуге үйрету. Студенттердің бұл пәнді оқуы олардың болашақ мамандығына деген көзқарасының қалыптасуымен қатар, одан кейін «Инженерлік геодезия», «Геодезиялық аспаптар», «Жоғағы геодезия», «Фотограмметрия» «Геодезиялық өллшеулер нәтижелерін математикалық өңдеу» сияқты пәндерді игеруінің негізін қалайды. Геодезия – Жер туралы ертеден келе жатқан ғылымдардың бірі болып табылады. «Геодезия» деген сөз грек тілінен аударғанда «жерді бөлу» деген мағынаны береді. Бұл ұғым адамзаттың тыныс-тіршілігінде жер учаскелерін өлшеуге, бөлуге байланысты пайда болған. Қазіргі замандағы география «жерді бөлу» ұғымы шеңберінен әлдеқайда кең, күрделі ғылыми, ғылыми-техникалық және инженерлік мәселелерде геодезиялық, т.б. аспаптар көмегімен арнайы өлшеу және өлшеу нәтижелерін математикалық-графиктік өңдеу арқылы шешетін жан-жақты ғылым саласына айналып отыр. Геодезия – Жер шарының пішіні мен көлемін анықтауда, оның жекелеген бөліктерін планға, картаға түсіруде, жердің қималарын (профильдерін) жасауда, инженерлік жұмыстарды жоспарлауда, жобалауда, жүргізуде және пайдалануда қолданылатын әр түрлі өлшеу әдістері туралы ғылым. Геодезия пәнінің негізгі ғылыми-техникалық міндеттері: жер бетіндегі нүктелердің координаталарын белгілі бір жүйеде анықтау; тау-кен кәсіпорындарын жобалау, салу және пайдалану кезінде қажетті әр түрлі өлшеу жер бетінде, жер қойнауында, атмосфера қабатында, теңізде және ғарыш кеңістігінде жүргізу; республикамыздың қорғаныс мұқтаждығын геодезиялық мәліметтермен қамтамасыз ету мәселелері жатады. Алдына қойылған міндеттерін атқаруда гедезия, математика, физика, астрономия, геограия, геоморфология, фотографометрия, механика, радиоэлектроника сияқты ғылымдардың деректеріне сүйенеді Геодезиялық өлшеулердің нәтижелерін өңдеуде осы күнгі ғылыми-математикалық өңдеу әдістері мен есептеу техникасы, оның ішінде әр түрлі цифрлы және электронды машиналар қолданылады.

Геодезияның даму тарихы

  Геодезия — жер туралы өте ежелгі ғылымдардың бірі. Адамзаттың бағзы заманда жер бетінде қашықтық пен ауданды өлшеудегі ашқан зандылықтары Геодезияның ғылым ретінде қалыптасуына негіз болды. Геодезия өте ерте заманда жер бетін шаруашылық мақсаттар үшін зерттеу қажеттігі туған кезде пайда бодды. Жер өлшеу үшін әдістерімен ірі құрылыстардың көрнекті ескерткіштері дүние жүзінде бірнеше жерлерде бар. Мысалы, біздің заманымыздан бұрынғы ҮІ ғасырда Ніл өзенінің бойында салынған суару жүйелері мен каналдарда геодезиялық өлшеулер қолданылған. Ежелгі Мысыр (Египет) елінде орасан зор құрылыстар салынған. Ал Египет патшаларының өздері тірі кездерінде салғызған пирамидаларының ішіндегі ең үлкені - Хеопс пирамидасының төрт қырының әрқайсысы 230,13 метрден де, ал бір-бірінен айырмашылығы 2 см-ден аспайды. Египет пирамидалары Әлемнің жеті кереметінің бірі болып саналады. Мұндай құрылыстарды салу, арнаулы геодезиялық өлшеулерсіз жүргізілуі мүмкін емес. Біздің заманымыздан ІҮ ғасыр бұрын өмір сүрген грек математигі Евдем Жерді өлшеу нәтижесінде египеттіктер геометрия ғылымын ойлар шығарды - деп жазды. Жер өлшеу өнерін египеттіктерден үйренген гректер, оны алғашқы кезде геометрия деп атады. Геометрия заңдары жер өлшеуде әрдайым қолданылады, барлық ғылымдарға ұстаздық еткен ұлы ғалым - Аристотель өлшеу ғылымын геометриядан бөліп айту үшін оны геодезия деп атаған. ШІ ғасырда өмір сүрген грек ғалымы Эратофен градустық өлшеулердің көмегімен жер радиусін анықтаған. Бұдан кейін геодезия Үндістанда, Орта Азияда, Араб елдерінде дамыды. Дүние жүзінде осы күнге дейін сақталып қалған ірі құрылыстар қатарында жататындар:Үндістанда - анрагута, Қытайда - Ұлы қорған (қабырға), Жапонияда - Тодайдзи, Индонезияда - Боробудудр, Арабияда - Құдыс, Медина, Бағдат. Кейінгі Ақсақ темір заманынан бастап салынған тамаша құрылыстар қатарына жататындар: Шахи-Зинда, Тадж-Махал, Хожа-Ахмед Яссауи мавзолейі, Ұлықбек обсерваториясы, т.б. Айтылған құрылыстар сол дәуірде жоғарғы дәрежелі мәдениеттің болғанын дәлелдейді. Жоғарғы мәдениеттің қалыптасуына жер өлшеу ғылымы да өзіндік рөл атқара отырып, сол мәдениеттің арқасында өзі де дамып жетілді. Араб мәдениетінің дамыған кезінде Аристотельен кейінгі дүние жүзінде білім мен мәдениеттің екінші ұстазы атанған, данышпан, энциклопедист, ғалым Әбу Насыр әл-Фараби (870-950 ж.ж.) геодезия ғылымы, геодезиялық оптикалық аспаптар жөнінде өзінің Ғылымдардың тізбегі атты еңбегінде былай деген: Геодезия ғылымы арқылы адамзат алыс орналасқан, көз жетпейтін заттардың мөлшерін, шамасын бір зат пен екінші заттың ара қашықтығын, биіктігін, теңдігін, (мысалы: ағаштың, үйдің биіктігін, өзеннің тереңдігін) анықтауға болады. Кейде қателеспес үшін өлшеулерде әртүрлі оптикалық аспаптар қолданылады деген. Ал Алмагеске түсініктеме атты кітабының Сфералық астрономия деген тарауында, астрономия мен география мәселелерін математикалық жолмен шешудің жеңіл әдістерін ұсынады. Әсіресе Ежелгі Египетте Геодезияның пайда болуы мен дамуына ерекше қолайлы жағдайлар туды. Б.з.д. XIV—XII ҒҒ. Қытайда "бүкіл жерді" зерттеу мақсатында геодезиялық жұмыстар жүргізілді. Геодезия Ежелгі Грекияда жоғары дамып, теориялық жағынан негізделді. Оған бізге жеткен Александриялық Геронның (шамамен 1 ғ.) "Диоптрия тура геожүйелердің қалыптасу, қызмет ету және даму процестері. Олар геожүйелердің қасиеттері мен құрамдарының, шекаралары мен өзара байланыстарының өзгеруімен қатар жүреді. Геодезиялық процестер заттық, энергетикалық немесе ақпараттық, географиялық нақтылыққа байланысты - физикалық-географиялық (табиғи), қоғамдық - ( географиялық, сондай-ақ табиғат пен қолы" және "Ауданды өлшеу" атты кітаптары дәлел бола алады. Бұл кітаптарда геодезиялық жұмыстар мен геодезиялық құралдардың еипаттамалары келтірілген.