Топонимика ұғымына сипаттама беру

1.1.Топонимика ұғымына сипаттама беру

Топонимика – география, тарих және тіл білімі ғылымдарының түйіспесінде дамып келе жатқан жаңа ғылым. Ол халықтың бай тілінің негізінде жасалып, оның тарихымен байланысты дамиды. Біздің еліміздің өзінде мыңдаған географиялық атаулар бар. Бірақ өкінішке орай, олардың едәуір бөлігінің мән- мағынасы әлі ашылмай отыр. Жас өлкетанушылар топонимикалық материалдарды жинау және өңдеу жөнінде ғалымдарға зор көмек көрсете алады. Атаулар халықтың мінезін, тарихын, оның қабілетін. Тұрмысының ерекшелігін білдіреді.  

[pic 1]

1.2.Топонимдердің жіктелуі

      1. Хоронимдер - аумақтар мен облыстар атаулары.  Мысалы: Құлауыл , Арал(тұрақ, Уалиханов ауд),Аралтөбе(өзен, Айыртау ауд), Бозарал (ауыл, Аққайын ауд, тұзды көл, Аққайын ауд), Далакөл(тұзды көл, Жамбыл ауд), Дөңқызыл(орман, Есіл ауд), Жанаауыл(тұрақ, Ақжар ауд), Исабекауылы(тұрақ, Айыртау ауд), Новоселовка(ауыл, Ғабит Мүсірепов ауд), Новоукраинка(ауыл, Айыртау ж/е Мамлют ауд), Обалы(көл, Есіл ж/е Шалакын ауд)

      2.Оронимдер – таулар, төбелер, жазықтар, қолаттар, ойпаттар, қыраттар, үстірттер,ойыстар. Мысалы: Айыртау(тау, Айыртау ауд), Ақсай(өзен, Уалиханов), Ақтас(тұрақ, Есіл ауд), Ақтөбе(тау, Ақжар ауд), Ақшығанақ(тұрақ, Ғабит Мүсірепов ауд),  Бозой(көл, Мамлют ауд), Қызылоба (тұрақ, Уалиханов ауд)

      3.Гидронимдер- суға байланысты теңіз, шығанақ, қолтың, өзен, көл, батпақ, бұлақ  т.б. Мысалы: Ақкөл(көл, Аққайын ауд), Ащыкөл(көл, Жамбыл ауд, батпақ, Аққайын ауд), Жанаөзен(ауыл, Есіл ауд), Қорғанкөл(көл, Мамалют ауд), Қоскөл(көл, Айыртау ауд), Кривоозерка(ауыл, Қызылжар ауд), Мұздыкөл(тұзды көл, Уалиханов ауд)

      4.Фитотопонимдер – өсімдектерге байланысты. Мысалы: Алқаағаш(ауыл, Шалақын ауд), Алқатерек(ауыл, Ақжар ауд), Аралағаш(орман, Есіл ауд), Қарағайтерек(тұрақ, Ақжар ауд), Қарағайлы( тұрақ, Уалиханов ауд), Қарағай(ауыл, Есіл ауд), Қарағаш(тұрақ, Ақжар ауд), Көктерек(ауыл, Шалақын ауд), Қызылағаш(ауыл, Ақжар ауд), Сарықамыс(тұрақ, Есіл ауд), Түп(көл, Мамлют ауд), Ұзынқамыс(көл, Уалиханов ауд), Шоққарағай(шоқы, Ғабит Мүсірепов), Шолаққайын(тұрақ, Тайынша ауд), Шұбартерек(тұрақ, Мағжан Жұмабаев ауд)

       5.Зоотопоним – жануарлар атауларына байланысты. Мысалы: Алабота(өте тұзды көл,Айыртау ж/е Тайынша ауд. шекарасында), Ақөгіз(тұрақ, Аққайын ауд), Ақтай(тұрақ, Ақжар аудтұрақ, Ақжар ауд), Арықбалық(көл, Айыртау ауд), Волчье(көл, Мамлют ауд), Қарғалы(тұра, Аққайын ауд), Қошқар(көл, Тимирязев ауд), Қоянды(тұрақ, Есіл ауд), Құлаайғыр(төбе, Ғабит Мүсірепов ауд), Құлан(көл, Мамлют ауд), Майбалық(ауыл, Жамбыл ауд), Лягушачье(көл, Қызылжар ауд), Орловка(ауыл, Айыртау ауд), Орел(көл, ауыл, Мамлют ауд), Старобелка(ауыл, Ғабит Мүсірепов), Сүлікті(көл ж/е ауыл, Мағжан Жұмабаев ауд), Торғай(көл, Айыртау ауд), Тоқты(ауыл, Ғабит Мүсірепов ауд), Шағалалы(көл, Айыртау ауд,ауыл Ғабит Мүсірепов ауд)

Ерекшеліктері

1. Жер бедерінің дәл берілуі. Мысалы: Ағынкөл(көл, Айыртау ауд), Айыртау(көл, Айыртау ауд), Ақсу(ауыл, Шалақын ауд), Жуантөбе(тау, Ақжар ауд), Заречное(ауыл, Есіл ауд), Зоркөл(көл, Айыртау ауд), Қамыскөл(көл, Есіл ауд), Қарасу(көл, Есіл ауд), Қаратал(ауыл, Шал ақын ауд) [2] .

2. Өсімдік жамылғысы мен жануарларға байланысты. Мысалы: Ағашүйкөл(көл, Жамбыл ауд), Айғыржығылған(батпақ, Жамбыл ауд), Ақбалық(көл, Жамбыл ауд), Жабағы(көл, Қызылжар ауд), Жалғызқайын(көл, Шал ақын ауд), Жалғызқарағай(тұрақ, Ақжар ауд), Жарқайың(ауыл, Есіл ауд), Змеиная (дөң, Айыртау ауд), Көкайғыр(көл, Аққайын ауд)

...