Қоршаған ортаның абиотикалық факторларының адамға әсері. Климаттық жағдайлар мен ауа-райының, ортаның химиялық құрамының әсері

№3 Дәрістің тақырыбы: Қоршаған ортаның абиотикалық факторларының адамға әсері. Климаттық жағдайлар мен ауа-райының, ортаның химиялық құрамының әсері 

Сабақтың жоспары:

1. Табиғи ортаның адамға әсері. Климат пен ауа-райының адам ағзасына әсері.
2. Төтенше (экстремалды) жағдайдағы адам;
3. Табиғи ортада химиялық элементтердің көптігі мен жетіспеушілігі жағдайындағы адам

1. Табиғи ортаның адамға әсері. Климат пен ауа-райының адам ағзасына әсері.

Адам ағзасына әсер ететін ең маңызды климаттық факторлар-ауа температурасы, күн белсенділігі, атмосфералық қысым және ылғалдылық.

Температура. Ғалымдар адамзат экваторлық белдеуде пайда болды деп санайды, онда температура жыл бойы +240С-тан төмен түспейді.

Мамандар тіршілік ету аймақтарының кеңеюін орташа жылдық температураның айтарлықтай төмендігімен адамдар отты қолдануды үйренген кезеңмен байланыстырады. Қосымша жылулық ала отырып, адам сыртқы ортадан оқшауланған өмір сүру аймақтарын ұйымдастыра алды. Біздің үйдегі температура ежелгі өркениеттер пайда болған аудандардың орташа жылдық температурасымен сәйкес келеді.

Адам ағзасының қоршаған орта температурасының өзгеруіне бейімделуі терморегуляция (грекше thérmé - жылу және латынша regulo - реттеймін) деп аталатын процесс арқылы жүзеге асады.

Дененің терең аймақтарында ағза үшін оңтайлы температураның сақталуын қамтамасыз ететін физиологиялық қызмет- гомеостаздың маңызды механизмдерінің бірі болып табылады. Терморегуляцияның екі механизмі бар: химиялық және физикалық. Терморегуляцияның химиялық механизмі жылу шығару болып табылады. Жылу беру - физикалық терморегуляция механизмі.

Жылу өндірісі орталығы терінің және тері астындағы ұлпалардың терморецепторлары мен гипоталамустың термосезімтал нейрондарының сигналдарын қабылдайды және дене температурасын түзетеді. Гипоталамустық терморегуляцияны жүзеге асыруға ішкі секреция бездері, негізінен қалқанша безі мен бүйрек үсті бездері қатысады. Терморегуляция церебральды кортекстің бақылауында болады, бұл денеге жалпы температуралық сезімталдық негізінде нақты мінез-құлық реакциясын таңдауға мүмкіндік береді.

Күн белсенділігі және күн сәулесі

Адам - ​​күндізгі, күн сүйгіш жаратылыс. Көру анализаторы арқылы күн сәулесі адамды кеңістікте бағыттайды, ми қыртысының белсенділігін арттырады, күнделікті өмір ырғағын, зат алмасуды анықтайды.

Ультракүлгін сәулелері адам ағзасының бірқатар жергілікті және жалпы реакцияларының дамуын тудырады: ішкі секреция бездерінің белсенділігінің жоғарылауы, организмнің реактивтілігінің өзгеруі. Ұзақ уақытқа созылған күн сәулесінің жетіспеушілігі бірқатар аурулардың дамуына ықпал етеді, мысалы, рахит (Д витаминінің болмауы), туберкулез және жүрек-қан тамырлары ауруларын емдеуді қиындатады.

Күн қысқа толқындардан (ультрафиолет және рентген) радиотолқындарға (сантиметр және дециметр) дейін әр түрлі ұзындықтағы толқындар шығарады. Сонымен қатар, корпускулаларлы (протондар мен электрондар) толқынды да шығарады. Электромагниттік сәуле жерге 8,3 минутта жетеді, корпускулалық сәуле 1-2 тәулікке кешігумен келеді. Кейбір геофизикалық құбылыстар (мысалы, магниттік дауылдар, яғни Жердің магнит өрісінің қысқа мерзімді өзгерістері) күн белсенділігінің артуымен байланысты. Күн радиациясының ұлғаюы ағзаға қолайсыз жағдай туғызады: иммунитет төмендейді, қатерлі ісік пайда болу қаупі артады.

Атмосфералық қысым

Жоғары атмосфералық қысым жағдайында болу кезеңінде физиологиялық көрсеткіштер мен сезімдердің кейбір өзгерістері байқалады: пульстің және тыныс алу жиілігінің төмендеуі, қан қысымының максимум төмендеуі және қан қысымының минималды жоғарылауы, өкпенің тіршілік сыйымдылығының жоғарылауы, дауыс реңінің өзгеруі, терінің сезімталдығы мен есту қабілетінің төмендеуі, шырышты қабаттардың құрғау сезімі, ішек перистальтикасының жоғарылауы, ішектегі газдардың қысылуынан іштің аздап қысылуы.