Сциентизм және антисциентизм ұғымдары

экп

Мазмұны

Кіріспе         3

Сциентизм және антисциентизм ұғымдары         3

Ғалым және антисциентистік дәлелдер         4

Ғылымға сын         6

Қорытынды         7

Әдекиеттер         7

Кіріспе

Бүгінгі таңда ғылым адамзат қоғамында үлкен рөл атқарады. Тарихи даму барысында ол қоғам мен мәдениеттің барлық салаларына елеулі ықпал ететін маңызды әлеуметтік, гуманитарлық институтқа айналды. Бірақ 19 ғасырдың аяғындағы ғылымның қарқынды дамуына байланысты оның мәдениет жүйесіндегі рөлі мен орны туралы мәселе көтерілгенде, адамдар әртүрлі, оның ішінде түбегейлі әртүрлі пікірлерге ие болды. Осылайша, философияда сциентизм және сонымен бірге оған қарама-қарсы дүниетанымдық позиция – антисциентизм қалыптаса бастады.

Сциентизм және антисциентизм ұғымдары

ғылым  (латын тілінен scientia – білім, ғылым) – мәдениет жүйесіндегі, қоғамның идеологиялық өміріндегі ғылымның абсолютті рөлінен тұратын ұғым.[1] Сциентизм үшін идеал кез келген ғылыми білім емес, ең алдымен жаратылыстану білімінің нәтижелері мен әдістері болып табылады. Сциентизм өкілдері білімнің осы түрі бүкіл мәдениеттің ең маңызды жетістіктерін жинақтайтындығынан, адам болмысының барлық іргелі мәселелерін негіздеу мен бағалауға, қызметтің тиімді бағдарламаларын әзірлеуге жеткілікті екендігіне сүйенеді. Сциентизм көзқарастардың қатаң формалды жүйесі емес, ол идеологиялық бағыт болып табылады және әртүрлі тәсілдермен көрінеді: нақты ғылымдарға еліктеуден (анықтамалар жүйесі, логикалық формализм, аксиоматикалық философиялық-идеологиялық немесе әлеуметтік-гуманитарлық мәселелерді талдаудағы құрылыс, математикалық белгілерді жасанды түрде пайдалану), философиялық-идеологиялық мәселелерді таным мен мағына үшін мағынасы жоқ деп теріске шығаруға дейін (неопозитивизм) және жаратылыстану ғылымдарын бірден-бір мәселе ретінде қарастыру мүмкін білім. [2]

Философиядағы сциентизмнің пафосы позитивті ғылымға (негізінен жаратылыстану ғылымына) осындай бағдарда жатыр, ол алыпсатарлық алыпсатарлықпен күресу сылтауымен философиядан дәстүрлі дүниетанымдық проблемаларды алып тастайды, оларды ғылыми әдістермен шешу мүмкіндігін жоққа шығарады. ғылымның философиялық (идеологиялық) маңызы. Тарихи тұрғыдан бұл үрдіс әртүрлі формада болды. Сонымен, О.Конт философияны нақты «позитивті» ғылымдар деректерінің жиынтығына дейін қысқартуға ұмтылды және «дүниенің синтетикалық бейнесін» ұсына отырып, өткен метафизикадан үзілді-кесілді бас тартты. Философияның «ғылымдар туралы ғылым» ретіндегі идеясы қазір үмітсіз ескірген. Ғылымға бағытталған философияның рөлін қазір неопозитивизм немесе кеңірек ұғымды қолданатын аналитикалық философия талап етеді . Философияға қатаң ғылыми сипат беруге ұмтылған оның өкілдері философияны ғылым тілін немесе табиғи тілді талдау қызметіне қысқарту арқылы философиялық білімді қайта құруға тырысты. Дәл осы процедураны жүзеге асыру, олардың пікірінше, ғылыми философияның мәнін құрайды.

Антисциентизм – сциентизмге қарама-қарсы ұғым. Ол адам болмысының іргелі мәселелерін шешуде ғылымның шектеулі мүмкіндіктерін талап етеді, ғылымды экстремалды көріністерде адам болмысына дұшпандық деп бағалайды. Антисциентизмдегі философия таза утилитарлы және әлем мен адамның шынайы мәселелерін түсінуге қабілетсіз ғылымнан түбегейлі өзгеше нәрсе ретінде қарастырылады. Антисциентизм әлеуметтік-гуманитарлық білімді тек сананың нысаны ретінде түсіндіреді, оған ғылыми зерттеудің объективтілік принципі қолданылмайды.  Ол экзистенциализмде, персонализмде, әртүрлі қарсы мәдениет концепцияларында және экологиялық қозғалыстарда айқын көрініс тапты. Сонымен экзистенциализмнің өкілі М.Хайдеггер ғылымның, әрине, болмысты түсіну формаларының бірі екенін, бірақ ол тұтас болмысқа қатысты емес болғандықтан, философиямен салыстырғанда шектеулі білімді ғана білдіретінін атап өтеді. Оның пікірінше, ғылымдар дүниенің жергілікті суреттерін жалпы философиялық бейнелеумен салыстыра отырып сипаттайды. Толық суретті тек философияда беруге болады.