Буддистік философияның қағидалары. Легизм практикалық философия ретінде

1. Буддистік философияның қағидалары

Буддизм философиясы осы ілімнің әр түрлі ағымдары мен мектептері шеңберінде қалыптасты. Бұл адам, әлем және шындық туралы білім туралы мағыналы нанымдардың жиынтығы. Авраамдық және басқа монотеистік діндерден айырмашылығы, буддизм философиясында әділетсіз өмір үшін мәңгілік азап күткен күнәкар дене мен өлмейтін жан ұғымы жоқ. Жай адам бар: оның бүкіл өмірінде жасаған және оның кармасында көрінетін жақсылық пен жамандық. Көне Үнді философиясы көп жағдайда діни-философия деп аталады. Олардың діндерінің жалпы сипаты құлшылықпен қатар дүниеге философиялық көзқарасты қатар алып жүруге ыңғайланған деп айта аламыз. Ол ведалардан бастап, буддизм, джайнизм, индуизм дәуіріне дейін жалғасын табатын дін, әрі философия болып табылады. Буддизм философиясында көптеген ерекше терминдер бар:

Карма. Буддистік философиядағы кейбір нәрселердің бізде қалай және неге болатындығын түсіндіретін негізгі ұғым. Бұл біздің барлық әрекеттеріміздің салдары болатындығын айтады.

Инкарнациялар.Бұл Буддизм философиясындағы тіршілік иесі қайтыс болғаннан кейін оның кармасы басқа тіршілік иесіне ауысатын рухани өмір құбылысы. Бұл тұжырымдама «жанның трансмиграциясы» мен индуизмнің «атман» ұғымынан, яғни мәңгілік жанды білдіреді.

Ағарту.Осындай рухани және психикалық жағдайда, теріс эмоциялардан, ойлардан, тілектерден ада адам әлемді сол күйінде қабылдайды.

Нирвана.Терең ой мен медитация арқылы Будда буддизм философиясындағы басты мақсаттардың бірін тұжырымдады: дүниелік игіліктерден бас тарту, жайлы өмір сүруден бас тарту негізінде өз жанын білуге ұмтылу. Нирвана күйіне жету адамға ақыл-ойды басқаруға мүмкіндік береді, ол басқа адамдар не ойлайды деп көп уайымдамайды, заттарға тәуелділікті жоғалтады, оның жаны дами бастайды.

Самсара, немесе «өмір дөңгелегі». Буддизм философиясында ағартушылыққа қол жеткізгендерден басқа барлық тіршілік иелері осы күйде.

Будда «орта жолмен» жүрген жөн деп санады. Өркениеттің барлық артықшылықтарынан бас тартып, аскет болудың қажеті жоқ, бірақ сіз де сән-салтанатпен шомылуға болмайды. Адамға осы екі шектен орташа мәнді табу керек.

Бұлар тек қана қарапайым этикалық категориялар жүйесі емес, дін философиясы мен діни философиядан туындап шыққан барынша күрделі, тіпті ешқандай да теологияның салаларына жатқызуға келіңкіремейтін онтологиялық, космологиялық, антропологиялық ойтолғамдар жүйесі болып табылады. Мысалы: буддизм философиясындағы этикалық негізді дхарма құрайды. Дхарманың бірнеше мағынасы бар. Алайда негізгі мағынасы болып әлемнің моралды және физикалық жақтарын басқаратын әлемдік заң деп қарастырылады. 

Будда ілімі негізінен алғанда, бір қырынан дін, екінші бір қырынан дүниетаным, үшінші бір қырынан адамның өмір сүруі хақындағы ережелерден құралады. Сондықтан да, бұл ілім әлемдік діндер ретінде дүниежүзі халықтарына тарады. Себебі, адамзаттың басты сауалы, өмірдің мағынасын іздеудегі негізгі сұрағы: «қалай өмір сүру керек?» болатын. Буддизм түптеп келгенде, діни тұрғыдан адам болмысы және оның осы дүниедегі тіршілігінің өзіндік бір үлгісін жасап шығарған еді.

Сонымен қатар, буддизмдегі адам мәселесінің толғанылуын, келесідей арналарға бөліп көрсетуімізге болады: 

1.Өмір сүрудің аскеттік ұстанымы және оған жетудің жолдарының құрылуы; 

2.Адам өмірінің рухани қыры мен моральдік ұстанымдардың жалпылама және нақты үлгілері; 

3.Қоғамдық өмірдің шынайылығы мен түпкі ақиқатқа жету мен оған мәңгілік ұмтылыс;

4.Тек моралді сақтау ғана емес, сол арқылы адамның рухани жетілуі және адамның биофизиологиялық болмысы мен рухани болмысының тұтастығы; 

5.Бұл мәселелер жай ғана тұрмыстық болғанмен, өмірмәнділік философиялық тұрғыдан негізделеді де, жалпы онтологиялық, мағыналар арқылы көмкеріледі.