Әлеуметтанулық теорияларының

Атақты әлеуметтанушы–теоретиктің (К.Маркс, Э.Дюркгейм, М.Вебер, Г.Зиммель) ойы туралы баяндама жазыңыз. Негізгі жұмыстарын айқындаңыз және әлеуметтанулық теорияларының тұжырымдарын жазыңыз.

[pic 1]

Эмиль Дюркгейм

Әлеуметтанудың ғылым ретінде түсіндірілуіне "тар" түсінік берген алғашқы адам француз әлеуметтанушысы және философы Эмиль Дюркгейм (1858-1917) болды. Әлеуметтанудың ғылымнан, әлеуметтік ғылыммен бірдей, әлеуметтік өмірдің әлеуметтік процестері мен әлеуметтік құбылыстарын зерттеуге бағытталған ғылымға, яғни басқа әлеуметтік ғылымдармен - тарих, философия, саяси экономикамен шектесетін тәуелсіз ғылымға көшуі оның есімімен байланысты. Олардың астында ол ұжымдық әдеттерді, дәстүрлерді, әдет-ғұрыптарды, мінез-құлық ережелерін, әдет-ғұрыптарды түсінді. Қоғамды біріктіретін ең бастысы, ол әлеуметтік ынтымақты, ал әлеуметтік тұтастықты құратын күш – еңбек бөлінісін қарастырды. Ынтымақтастық ұжымдық санада – халықтың мінезін, оның мұраттары мен дәстүрлерін бейнелейтін жалпы сенімдер мен сезімдер жиынтығында жатыр.

Дюркгейм ынтымақтастықтың 2 түрін анықтады:

1.Механикалық-дәстүрлі қоғамға тән. Ол қоғамды құрайтын адамдардың дамымауы мен ұқсастығына негізделген.

2.Органикалық-байланысты туындайды әлеуметтік еңбек бөлінісі және ұқсастыққа емес, жеке тұлғаның айырмашылығына негізделген.

Дюркгейм прогрестің белгісі ретінде қоғамның механикалық ынтымақтастықтан органикалық ынтымақтастыққа өтуін қарастырды.

Дюркгейм әлеуметтануын 3 бөлікке бөлді:

1.Әлеуметтік морфология (анатомияға ұқсас). Қоғамның құрылымын зерттейді. Бұл салаға әлеуметтік ұйым мен Халыққа байланысты халықтар өмірінің географиялық негізін зерттеу кіреді.

2.Әлеуметтік физиология. Ол қоғамдардың өмірлік негіздерін зерттейді және бірқатар жеке ғылымдарды қамтиды (Дін әлеуметтануы, мораль, заң әлеуметтануы, экономикалық, лингвистикалық және эстетикалық).

3.Жалпы әлеуметтану-қоғамдағы жалпы заңдарды белгілейді және теориялық синтезді жүзеге асырады.

[pic 2]

Макс Вебер

Макс Веберді (1864-1920) жай "әлеуметтанушы" деп айту қиын — оның мүдделері мен идеялары көптеген пәндерді қамтиды. Ол Германияда дүниеге келген.

Ол әр адамның іс-әрекеттің 4 түрі бар деп санайды:

1.Мақсатты-адам белгілі бір жолмен мақсатқа баратын әрекет.

2.Құндылық-құндылықтардың белгілі бір иерархиясы.

3.Дәстүрлі әрекеттер-әдетке байланысты автоматты түрде жасалады.

4.Аффективті-төтенше әлеуметтік шиеленіс жағдайында (жанкүйерлер)

Вебер - "түсіну" әлеуметтануының жақтаушысы.

Бәрінен бұрын, ол жеке адамды құрды, қоғамның дамуына себеп мәдени құндылықтар деп атады, интеллигенцияға сенді. Вебердің пікірінше, тек адамның мотивтері, мақсаттары, мүдделері мен санасы бар.

Вебер бойынша социологиялық зерттеу әдістері:

1. Статистика.

2. Құбылыстардың маңызды бөлігін ашатын мотивтерді іздеу және зерттеу.

Бірақ мотивтерді қалай анықтауға болады? Біз өзімізді зерттелетін объектінің орнына қоюымыз керек. Осылайша Вебер әлеуметтік әрекет теориясына жақындап, оның 4 түрін анықтады:1) мақсатты;2) құндылық-рационалды;3) дәстүрлі;4) тиімді.

Алғашқы екеуін ғана Вебер әлеуметтануға жатқызып, саналы деп атады. Вебердің идеялары қазіргі заманғы әлеуметтанудың негізін құрайды.

М. Вебердің пікірінше, әлеуметтану қоғамның әлеуметтік-тарихи
құбылыстарының субъективтік (яғни, адамның санасына, ойлауына
байланысты) жақтарын, нақтылы айтсақ, адамның іс-әрекетінде,
қызметінде оның мұң-мұқтажын, талап-тілегін, мақсатын, т.б. әр уақытта
ескеріп отыруы керек. Осыған қосымша, әлеуметтану оны объективтілік
пен эмпирикалық жағынан бақылап, тексеру жақтарын жоққа
шығармауы керек. Оның басты міндеті – адамдардың іс-әрекетінің,
қимылының мәнін, мағынасын, мазмұнын терең түсіну, ұғыну болып
табылады. Осыларды еске ала отырып, қоғамның даму заңдарының
себебін ашуға болады.
М. Вебер өзінің әлеуметтану зерттеулерінде түсіну, ұғыну әдістеріне көп
көңіл аударуына байланысты, оның әлеуметтану теориясы “түсіну, ұғыну
теориясы” деп аталынды.
Осыған орай ол нақтылы өмірге сәйкес методологиялық, логикалық
жалпы ұғымдарды қалыптастырды. Бұл оның “идеалды типтер” әдісінде
жақсы көрінеді. М. Вебердің пікірінше, идеалды тип (яғни, адалдықтың
үлгісі шығармашылық қиял, елес жемісі.) ол зерттелетін маңызды
құбылыстарды адамның ой-пікірі мен идеализациясы (яғни, асыра
дәріптеушілік, шындыққа теориялық бейнелеу – А.И.) негізінде
жасалады.