К. Леви-Строс әлеуметтік антропологияның пәні туралы: алғашқы вариантында және қазіргі анропология

4. К. Леви-Строс әлеуметтік антропологияның пәні туралы: алғашқы вариантында және қазіргі анропология.

К.Леви-Стросс антропология мен социологияны бір-бірінен мына критерий бойынша ажыратуды ұсынды: социо- логия саналық іс-əрекеттерді, ал антропология бейсаналық іс-əрекеттерді (əдет-ғұрыптар, дəс- түрлер) оқытып-үйретеді, - деді.

Бүгінгі күні антропология тар тақырыптық бағыт болудан қалды. Бұл ерекше философия, дүниеге деген ерекше көзқарас, өткенді ғана емес, бүгінгіні де қамтып отыр. Сондықтан да бүгінгі күні біз антропологияның күнделікті антропология, күштеу антропологиясы, визуал- дық антропология, киберантропология т.б. түрлерін кездестіреміз.

ЮНЕСКО-ға арнаған өзінің алғашқы  нәсіл және тарих кітапшасында (1952), содан кейін басқа еңбектерінде Леви-Стросс зерттеуші үшін ең бастысы нәсіл емес, адамзат мәдениетінің алуан түрлілігі деп тұжырымдайды. Адамзат жалпы баспалдаққа көтерілмейді, бірақ бір уақытта әртүрлі бағыттарда қозғалады. Егер Батыс өркениеті үлкен техникалық жетістіктерге ие болса, онда шығыс өркениеттері таным мен ақыл-ой мен физикалық байланыстарды дамыта отырып, дәстүрлі жазылмаған қоғамдар өздерінің өмірі мен табиғаты арасындағы үйлесімділікті барынша сақтап қалды.

Леви-Стросстың ғылымға қосқан маңызды салымдарының бірі - ол тайпалық қоғамдарда туыстық және мифологиядан туындайтын жіктеу. Ғалым өз еңбектерінде («Құрылымдық антропология», «Тотемизм», «Мифология») ғалым кез-келген ырым мен күнделікті іс-әрекеттің негізінде болатын жалпы ережелерді ашуға тырысады. Тіл білімінде қолданылатын Джейкобсонның құрылымдық талдауымен танысу Леви-Строссты кез-келген мәдениеттің мифтерін, ырым-жырларын және әдет-ғұрыптарын зерттеуде - «қарабайырлықтан» қазіргі заманғы еуропалыққа дейін бірдей әдісті қолдану идеясына алып келді.

9. Салыстырмалы әдіс әлеуметтік антропологияның  негізгі әдісі ретінде.

Мен айтып отырған салыстырмалы әдіс сөзсіз ұқсас және қарапайым құбылыстардың себептерін іздейді, сонымен бірге заңдарды ашып, адамзат қоғамының эволюциясы туралы біртұтас көрініс беруге деген үмітін қолдайды. Универсализм (немесе, ең алдымен, бірқатар оқшауланған аймақтарға тән) көптеген мәдени мәдени атрибуттардың жалпыға ортақ көздерімен түсіндіріледі; бұл өз кезегінде адамзаттың дамуы қандай да бір әмбебап схема бойынша жүреді деген ойға алып келуі керек, ал оның барлық нұсқалары соңғылардың ұсақ бөлшектері болып табылады. Бұл теорияның логикалық өзегі барлық ұқсас құбылыстар ұқсас себептерден туындады деген болжам екендігі айқын.

Біздің талдауымыздың негізгі мақсаты - белгілі бір кезеңдерде мәдениетті дамыту жолдарын анықтау. Бұл әдет-ғұрыптар мен нанымдарды зерттеуге жатпайды. Біз осы әдет-ғұрыптар мен сенімдердің пайда болу себептерін білгіміз келеді, басқаша айтқанда - олардың даму тарихын ашамыз деп үміттенеміз. Қазір мұндай зерттеулерде жиі қолданылатын әдіс ұқсас әдет-ғұрыптар мен нанымдардың нұсқаларын салыстыруға және олардың жалпы психологиялық себебін анықтауға негізделген. Мен айтқанымдай, бұл өте маңызды қарсылықтарды көтереді.

Біраз уақыттан бері біз Орталық Америка мен Шығыс Азия мәдениеттерінің ішінара ұқсастығын олардың туыстық байланысының қажетті және жеткілікті дәлелі деп санамаймыз. Екінші жағынан, ешбір бейтарап зерттеуші Сібір мен Аляска мәдениеттерінің кейбір элементтерінің ортақ шығу тегін жоққа шығармайды, бұл өнертабыстардың, әдет-ғұрыптардың және сенімдердің ұқсастығына қосымша олардың шектеулі аймақтағы үнемі таралуы арқылы дәлелденеді.

14. Экономикалық іс-әрекетке қатысты антропологиялық көзқарастардың ерекшелігі

Экономикалық антропологияның негізгі пәні қазіргі индустриалдымен салыстырғанда индустриалды қоғамдарда экономикалық өмірдің ерекшеліктерін зерттеу болып табылады.

Орталық проблемалардың бірі - индустрияға дейінгі қоғамдарды сипаттау үшін неоклассикалық экономикалық теорияны қолдану мүмкіндігі. Мұндай сипаттамаларда адамның өзара әрекеттесуіне қатысушы - моделі маңызды рөл атқарады. Көптеген антропологтар формальды экономикалық теорияның дәстүрлі қоғамда қолданылуына күмәнмен қарайды. Олардың кейбіреулері маңызды ескертпелермен қазіргі экономикалық теорияны дәстүрлі қоғамдағы экономикалық өмірді түсінудің тәсілі ретінде қарастырды. Бұл ғалымдар тобы «формалистер» деген атқа ие болды. Басқа зерттеушілер индустриалды қоғамдарда экономиканың тәуелсіз саласының болуына тіпті мүмкіндік бермеді. Олар барлық экономикалық қызмет мәдениетке құрылған деп сенді. Зерттеудің бұл бағыты «субстантивистер» деп аталды.