Дін түсінігі

1.Дін түсінігі

Дін (ағылш. Religion) дегеніміз сенушілерінің әрекеті мен ойлауын, моралы мен сенімін белгілеуді және шектеуді көздейтін, табиғаттан тысқары, яғни тылсым, трансцендентті құдіретке, рухани нышан-түсініктерге нанатын және сиынатын, бақи, періште, шайтан секілді тылсым құбылыстарды шын деп есептейтін мистикалық түсінік жүйесі, әлеуметтік-мәдени құбылыс болып, оның көбінесе тауап ететін қасиетті заты, не орыны, киелі кітабы, пайғамбары, діни наным жүйесі, сиыну ережелері мен культтары, саяси-мәдени ұйымдары болуы мүмкін.

Дегенмен, дінніңтұтастайдәлнеденқұралатынытуралығылымикелісімжоқ, әрдінніңөзерекшелігі бар, бәрінбіртүсінікпентүсінумүмкінемес

2.Діндердің түрлері

[pic 1]

2-деңгей

1.Алғашқы діндер

Тотемизм Алғашқы діндер ұзақ даму эволюциясынан өтті. Қоғаммен бірге дінде дамыды. Алғашқы діндердің бірі тотемизм немесе табыну. Тотемизм - адамдардың жануарларға, ағаштарға, құстарға, аңдарға ерекше бір қасиеттердің иесі ретінде табынуы.

Сонымен қатар түрік тектес халықтардың барлығы да ортақ табынған киелі, тотем жануарлары - әсем марал, көк бөрі, бүркіт екендігі бұрыннан белгілі. Көк түріктер мемлекетінің туында көк бөрінің, қият Шыңғысхан құрған монғол мемлекетінің байрағында сұңқардың суретінің болуы кездейсоқ емес.

Анимизм (лат. аnima - рух, жан) - заттық дүние құбылыстарының жандылығын білдіретін термин немесе жансыз дүниенің жаны бар деп түсіну және соған табыну. Анимизм терминін ғылыми қолданысқа ағылшын этнографы және мәдени антропологы Э.Б.Тайлор (1832-1917) енгізген. Анимизмнің көрінісіне қазақы дүниетанымдағы «киелі», «қасиетті» жер бедерлері мен атаулары жатады. Табиғат аясындағы мәдениет үшін қоршаған орта киелі таулардан, құтты өзендер мен көлдерден, ағаш-бұталардан, т.б. тұрады. Ағаштарға киелі деп шүберектер байлап кету және сол ағаштардан қандай да бір жәрдем қорған сұрау анимизмнің белгілері. Анимистік әдет-ғұрыптар дәстүрлік сипатқа ие болған және олардың ешқандай діни сипаты жоқ.

Анимистік діни ұғымдар солтүстіктің аз халықтарында нанайларда, ненецтерде, эвенкілерде, хахастар, буряттарда, т.б. көбірек кездеседі.

Фетишизм – (французша тұмар, қасиетті күші бар зат дегенлі білдіреді) жансыз материалдық заттар тасқа, ағашқа, сүйекке, малдың бас сүйегіне, тіске, тағы басқаларға табыну, оларды қамқоршы көру. Көбінесе алғашқы қауымдық құрылыс, көне мәдениеттерге тән жансыз заттарға қасиетті деп табыну. Кейініректасмүсіндіқұдай, пұттар, ескерткіштержасапсоларғатабыну.

Тәңірлікдіні. ТәңірлікдінтуралытікелейдеректерҒұнзаманынанбелгілі. Ғұндардыңимператорынтәңірқұты, қытайша «шанью» депатады. Ғұнпатшасытәңірқұтыны «Аспанұлы», «Аспан мен Жерденжаратылған, Күн мен Айтаққаәкелген, ұлытәңірқұты» депатайтын. Олар, сондай-ақәскердіңоңжәнесолқанаттарынбасқарды. ОлардантөменірекТәңірқұтыныңтуыстарыболыпкелетінбелгілібіраумақтардыңбасшыларыотырды.

ТәңірқұтытаңертеңКүнгетабынса, кешкеАйға бас иетін. Тәңірқұтыныңмықтыорталықтанғанмемлекеттік аппараты, то-лыпжатқанкөмекшілері мен уәзірлері, әскербасыларыболды. Тәңірқұтыныңбилігішексізболған. Оләрбірқоғаммүшесінөлімжазасынакесіпжібереалатын. ҒұнпатшасынТәңірдіңадамдарғасыйы, құтыдепатап, сондықтаноларғаТәңірқұтыдегенатберілді. ҒұнмемлкетіндебірҚұдайғатабынуғанегізделгентәңірлікдініпайдаболдыжәнеқызмететті.

Көнетүріктер «БірТәңірі» депкөкаспанғатабынған. Тәңіркөнетүріктердіңтүсінігібойынша, жербетіндегіжанды, жансызтабиғаттыңбәрініңүстіненқарайтын, солардытаратушы, солардыжарылқаушы, жазалаушыбірғарыштық (аспандық) күш. Бұлжағынаналғанда, Тәңіркейінгімұсылмандық «Алла», «Құдай» ұғымдарынажақынкеледі. Ислам дінітаралғаннанкейін де түркілердің, оныңішіндеқазақтардың Алла ұғымындағыТәңірсөзінжиіқолдануыолартуралытүсініктердіңұқсастығынандептүсінукерек. Жалпы, Тәңірдіні де Азиядағыеңкөнебірқұдайлықдін.