Эмоциялык турактылык муfалiмдердiн кәсiби манызды сапасы ретiнде

ЭМОЦИЯЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҚ МҰҒАЛІМДЕРДІҢ КӘСІБИ МАҢЫЗДЫ САПАСЫ РЕТІНДЕ

Соңғы онжылдықта болып жатқан қоғамдық құрылымдағы трансформациялар білім беру жүйесіндегі елеулі өзгерістерге себепші болды. Мектеп әлеуметтік институт бола отырып, әлеуметтік-экономикалық өзгерістерді көрсетеді. Өскелең ұрпақ, бәлкім, социумның ең сезімталқасіретінің бірі болып табылады, демек, басқа да психологиялық қолдау, көмек қажет. Әлеуметтік құрылғының өзгеруі адамдардың қоғамдағы қарым-қатынасының сипатына әсер етеді. Білім берудегі ізгілендіру үрдістеріне, педагогикадан "білім, білік, дағды", қалыптастыру педагогикасы — даму педагогикасына көшуге байланысты өзгерістер практикалық педагогикалық психологияны дамыту үшін қажетті алғышарттар жасайды, оның ішінде білім беру психологының жеке мәселелері мен қызметіне арналған ғылыми зерттеулердің қажеттілігін қамтамасыз етеді.

Мұғалімнің кәсіби-педагогикалық даярлығының сапасын арттыру- білім беру жүйесінің алдында тұрған бірінші кезектегі міндет. Алайда психологиялық-педагогикалық зерттеулерді талдау кезінде мұғалімнің дайындық деңгейі қазіргі заманғы мектеп талаптарына толық сәйкес келмейтін жағдайына қатты алаңдайтынын көрсетеді. Білім беру жүйесінің басты мақсаты бүгінгі күні "Білім өндірісі" емес, "маманның жеке басын өндіру" болып табылады. Әсіресе, мұғалімдердің эмоциялық тұрақтылығын (ЭТ) қалыптастыру мәселесі аз зерттелген. Білім беру жүйесінің қазіргі тәжірибесін талдау қазіргі таңда педагогтың өзін-өзі табысты жүзеге асыруына қажетті мұғалімнің ЭТ-ін қалыптастырудың біртұтас жүйесінің жоқтығын көрсетеді. ЭТ қалыптастыруға қатысты мәселенің теориясы мен тәжірибесінің жеткіліксіз әзірленуі оқытушының кәсіби-педагогикалық дайындық процесіндегі оның рөлін бағаламаумен, заманауи білім берудегі педагогтың жеке тұлғасына және қызметіне қойылатын талаптардың өзгеруімен және оның кәсіби дайындығындағы кемшіліктермен

түсіндіріледі. Қазіргі оқу-тәрбие процесі мұғалімнің жеке тұлғасына, оқушылармен тиімді қарым- қатынас жасау үшін қажетті қасиеттеріне үлкен талаптар қояды. Мұғалімдерде қалыптасуға тиіс көптеген қасиеттердің ішінде ең маңыздысы - "өзін-өзі меңгеру" қабілеті ретінде бөлінеді. Қазіргі мектеп мұғалімнен эмоциялық тұрақтылықты, тепе-теңдікті, үлкен төзімділікті талап етеді. Өз тәрбиеленушілерге деген сүйіспеншіліктің жоғары сезімі өзін-өзі ұстаудың жоғары деңгейімен, өз эмоцияларын басқара білуімен үйлесуі тиіс. Қазіргі педагогтардың басым бөлігінде кәсіби қызметтегі эмоциялық шиеленіс жағдайы, психикалық функциялардың тұрақтылығының төмендеуі және жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуі байқалады. Сонымен қатар, жиі қайталанатын жағымсыз эмоциялық жағдайлар педагогтың теріс тұлғалық қасиеттерін (тітіркендірушілік, мазасыздық, пессимизм және т.б.) бекітуге әкеледі, бұл әртүрлі психосоматикалық ауруларды тудыра отырып, педагогикалық қызметтің тиімділігіне және денсаулыққа кері әсерін тигізеді[1,110 б Вопросы Психологии].

Эмоциялық тұрақтылықты қалыптастыру педагогтардың кәсіби дайындығының ең маңызды жақтарының бірі болып табылады. ЭТ белсенділікті, жұмысқа қабілеттілікті сақтауға, оқушылармен, ата-аналармен және әріптестермен тиімді өзара іс-қимыл жасауға, жұмыстан қанағаттануға және ерте кәсіби "жанудан" аулақ болуға көмектеседі. Гуманитарлық саладағы маманды кәсіби даярлау мәселесіне келер болсақ, Білім беру сапасын бағалау негізіне ең алдымен жоғары деңгейдегі кәсіби қызметке жарамдылығы болуы тиіс деген сөзін келтіруге болады. Ізгілендіру жағдайында нақты мамандық үшін емес, кәсіпқойды тәрбиелеу рөлі басым болып табылады. Сондықтан, кәсіби дайындық жүйесі тек кәсіби пәнге ғана емес, сонымен қатар мамандыққа да бағытталуы тиіс. И. А. Зимний анықтауы бойынша кәсіпқойлық-бұл адамға кәсіби қызметпен талап етілетін міндеттерді барабар шешу қабілетін қамтамасыз ететін білім, білік жиынтығы".А. А. Леонтьев бойынша кәсіпқойлық - бұл "кәсіби міндеттерді шешудің дұрыстығы, дәлдігі,жылдамдығы және кең түрде ауысуы". В. И. Кудзоева кәсібилікті "мамандықты жақсы меңгеру, яғни оны жоғары біліктілік деңгейінде меңгеру" деп анықтайды. Алайда, кәсіптік білім беру құрылымындағы және кәсіптік қызметтегі барлық өзгерістер кезінде де бірінші орында білім тасымалдаушы ретінде адам қалады, өйткені ол білімді өндіріс саласына шебер үйретеді. Сондықтан ЭТ құрамына кіретін оның жеке қасиеттері мұқият зерттеуді талап етеді. ЭТ ұғымының анықтамаларының едәуір саны бар, алайда олардың көпшілігі әр түрлі айырмашлықтарға ие. Л. М. Митина ЭТ-ды "бейімделуді сақтай отырып, педагогикалық және психологиялық қиындықтарға қарсы тұру қабілеті" деп анықтайды және бұл сапаны педагог қызметі үшін кәсіби маңызды деп санайды. В. М. Писаренко жеке тұлғаның ЭТ-ны"жұмысқа қабілеттілікті арттыратын адамның эмоциялық жағдайдың өзгеруімен шиеленіскен жағдайларға жауап беру қабілеті". О. А. Сиротин ЭТ анықтамасына жүйке және дене төзімділігін сипаттайтын параметрлер кіреді-адамның күрделі және жауапты міндеттерді қиын эмоциогендік жағдайда табысты шешу қабілеті "деп түсіндіреді.