Психикалык өнүгүүнүн факторлору. Нормалдуу жана анормалдуу өнүгүү

Лекция 5. «Психикалык өнүгүүнүн факторлору.

Нормалдуу жана анормалдуу өнүгүү»

План:

1. Психикалык өнүгүү процесси жөнүндө жалпы түшүнүк.

2. Психологиялык (психикалык) норма түшүнүгү.

 3. Психикалык ɵнүгүүнʏн факторлору.

4. Психикалык ɵнүгүүнүн кемчилиги жөнүндө түшүнүк.

1. Психикалык өнүгүү процесси жөнүндө жалпы түшүнүк.

Адамдын өнүгүү процесси. Латын тилинен которгондо "процесс" алдыга жылуу, өзгөрүү дегенди билдирет. Өнүгүү - организмдеги сандык жана сапаттык өзгөрүүлөрдүн процесси. Анын натыйжасы - адамдын физикалык, интеллектуалдык, социалдык, руханий өнүгүүсү. Адамдагы биологиялык физикалык өнүгүү, анын ичинде морфологиялык, биохимиялык, физиологиялык өзгөрүүлөр мүнөздүү. Ал эми руханий өнүгүү интеллектуалдык, социалдык өсүүдөн көрүнөт.

Өнүгүү - бул татаал инволюциялык-эволюциялык алдыга карай кыймыл, анын жүрүшүндө адамдын өзүндө прогрессивдүү жана регрессивдүү интеллектуалдык, жеке, жүрүм-турумдук жана активдүүлүк өзгөрүүлөр болот (Л.С. Выготский, Б.Г. Ананьев).

Өнүгүүнүн жалпы мүнөздөмөлөрүнө төмөнкүлөр кирет: кайтарылгыстык, прогресс / регрессия, бирдей эместик, мурункусун жаңыларында сактоо, өзгөрүүлөрдүн жана сактоонун биримдиги.

Психикалык өнүгүүнү аныктоочу факторлор катары В.С.Мухина анын өбөлгөлөрүн, шарттарын жана өнүгүү менен баланын ички абалынын байланышын карайт.

Өнүгүү - бул белгилүү бир мыйзамдарга ылайык пайда болгон кайтарылгыс, багытталган, үзгүлтүксүз өзгөрүү.

Өзгөрүүлөрдүн кайтарымсыздыгы өнүгүү процессинин үзгүлтүксүздүгүн камсыздайт (буга чейин болуп өткөн окуяларды жокко чыгаруу мүмкүн эмес), өзгөрүлгөн объекттин ар бир жаңы көрүнүшүндө өткөн тажрыйбанын "издери" бар.

Эгерде өнүгүүнү вектордун көз карашы - өзгөрүү багыты деп эсептесек, анда өнүгүү өсүү жана прогресс менен гана чектелбестигин белгилей кетүү керек. Өнүгүү регрессияны да камтыйт.

Дагы бир өнүгүү мүнөздөмөсү процессуалдык мүнөзгө ээ. Бул жагынан алганда, өзгөрүүлөр эволюциялык (ырааттуу, прогрессивдүү өзгөрүү) жана революциялык жол менен жүрүшү мүмкүн (революциялык өзгөрүүлөр жарылуучу мүнөзгө ээ, бирок өнүгүү логикасынын көз-карашы боюнча күтүүсүз эмес, бирок себептүүлүккө ээ). Өнүгүү структуралык өзгөрүүлөр бүткүл тутумда маанилүү учурларда боло турган өзгөрүүлөр катары мүнөздөлүшү мүмкүн.

Илимий адабияттан "өнүгүү" термини менен көп кездешкен, бирок бир аз башкача мааниге ээ бир катар түшүнүктөрдү таба аласыз.

Жетилүү - бул адамдын же анын жеке функцияларынын жана процесстеринин ички тубаса себептердин таасири астында өзгөрүшү.

Адамдын же бүтүндөй организмдин органикалык функцияларынын жетилиши жөнүндө сөз кылуу туура болот.

Өнүгүү - бул бир абалдан экинчи абалга өтүү, кыйла кемчиликсиз, эски сапаттык абалдан жаңы сапаттык абалга, жөнөкөйдөн татаалга, төмөндөн жогоруга өтүү процесси.

Өнүгүү менен өсүштүн негизги айырмачылыгы өсүш сандык өзгөрүүлөргө чейин кыскарып, өнүгүү сапаттуу өзгөрүүлөр, жаңы формациялардын, жаңы механизмдердин, процесстердин жана структуралардын пайда болушу менен мүнөздөлөт.

Өнүгүү чөйрөлөрү (чөйрөлөрү) өнүгүп жаткан нерсени көрсөтүп турат. Психикалык өнүгүү механизмин аныктоодо көптөгөн түшүнбөстүктөр адамдын акыл-эс өнүгүүсүнүн ар кандай чөйрөлөрүнүн башаламандыгынан келип чыгат.

Механизмдер өнүгүү чөйрөсүнө жараша уникалдуу:

• адамдын денесиндеги тышкы (бой жана салмак) жана ички (сөөктөр, булчуңдар, мээ, бездер, сезүү органдары, конституция, нейро - жана психодинамика) өзгөрүүлөрдү камтыган психофизикалык;

• эмоционалдык жана жеке чөйрөдөгү өзгөрүүлөрдү камтыган психо-социалдык. Бул учурда инсандын өзүн-өзү түшүнүгүн жана өзүн-өзү аң-сезимин калыптандыруу үчүн адамдар аралык мамилелердин маанилүүлүгүн өзгөчө белгилеп кетүү керек;

• когнитивдик, анын ичинде когнитивдик өнүгүүнүн бардык аспектилери, акыл-эс жөндөмдөрүн кошо алганда, жөндөмдөрдүн өнүгүшү.

Тандалган аймактардын сапаттык мазмуну алардын алып жүрүүчүлөрүн да көрсөтөт.

2. Психологиялык (психикалык) норма түшүнүгү

Норма - бул конкреттүү объективдүү чындыкты шарттуу белгилөө, реалдуу чындыкты мүнөздөөчү жана анда жок жалпы кабыл алынган орточо статистикалык көрсөткүч.