Кіріспе пенитенциарлық психология
Автор: AkerkeAA • Октябрь 23, 2018 • Реферат • 6,557 Слов (27 Страниц) • 1,861 Просмотры
Бөлім I.Кіріспе пенитенциарлық психология
Шет елдердің пенитенциарлық психология тәжірбиесі
Батыс елдерінде түрме мекемелерінің пенитенциарлық теориясы мен моделі
Батыстық пенитенциярлық теорияның және репрессивтік проблемаға байланысының жақтастарына қарсы тұрудың тарихи дамуы бас бостандықтан айырып және гуманистік түріндегі қылмыстық жазаны орындау, қылмыскерлердің түзелуін басты назарға алу мақсатында жасалған. Бұл шешімдер пенитенциярлық концепциянын өзіндік бағытын тапты, оның бірі қылмыскерлердің түзелуін жоққа шығарса, ал басқалары басты назарға алды.
Негізгі ғылыми концепциялардың құрылуына, қылмыстық жазалауды орындаудың арнайы реинтеграционды (ресоциологиялық ) және жобаланған моделдерінің орындалуына америкалық және батыс еуропалық заманауи философия, әлеуметтану, криминология, қылмыстық-құқықтық және психологилық теориялар негіз болған.
Отандық және батыстың пенетенциарлық теориясында басты сұрақ: қылмыскерлерге қылмыстық жазалау ретінде қылмысты түзеу, мойындатқызу жатады ма? Халықаралық пенетенциарлық тәжірибиеде бұл сұраққа жауап табылмаған.
Бір жағынан,пенитенциярлық жүйе қылмыскерді сескендіру, жазаның ауырлығы туралы қорқыныш сезімін, сонымен бірге, қайта қылмыс жасауға ой туғызбау (юридическое исправление).Екінші жағынан пенитенциярлық жүйе әлеуметтік ресоциализация идеясы жалпы адами кұндылықтарды қалыптастырады оның ішінде , қылмыскерді түзетуге жағдай жасайды.
Батыс елдерінің тәжірбиесінде іске асырылатын екі үлкен топтарға бөлуге болады:
1.Репрессивті модель (изоляция, қорқыту) түрмеге қамау, ауыр режим, еңбек, тотальді изоляция тыныштық сақтау режиміннен тұрады. Мысал ретінде, пенсильвандық модельді (Филадельфия): тыныштық сақтау, индивидуальді әсер ету, жеке камера; қорғаныстық модель: индустриальді моделде жазасын өтеушілер күндіз жұмысқа тартылып, түнгілік камераларға қамалған. Батыс елдерінің түрмелік жүйесі осы қорғаныстық модельден бастау алады.
2. Түзету моделі: ресоциализациялық және реинтеграциондық. 40шы жылдардан бері прогрессивті жазасын өтеу жүйесі, яғни жазаланушының өзін ұстай білуіне сай қарастырылған.
Репрессивті модель теориясы адамның табиғи құндылықтарын түзете алмауды қарайды. Түзету моделі (Г. Спенсер) ауытқулы іс-әрекет (медициналық модель) коррекциясымен, іс-қимыл модификациясымен байланысты.
Пенетенциарлы модель –әлеуметтік-экономикалық (объективті) және гносиологиялы (субъективті) факторлармен, нақты кезеңінде ерекшеленетін пенетенциарлы жүйелік тип.
Батыс Еуропа және АҚШ-та пенетенциарлы жүйенің 200 жылдан астам уақытында әр түрлі түзету модельдері болған. (1 таб.)
Шетелдің негізгі түзету модельдері (АҚШ)
(Ю.В. Чакубаш. АҚШ пенетенциарлы жүйенің әлеуметтік-педагогикалық аспектілері: Автореф.дисс. ... канд. пед. наук. – М., 1993.)
Таблица 1.
Пенитенциарлы модель | Теоретика-методологиялық платформа | Түзету шаралары |
Діни | Діни-қайырымдылық Филадельфиялық түрмелік қоғамы мүшелерінің әлемтану-философиялық танымдары. Қылмыстық іс-әрекеттің себептері қылмыс жасаушының әлеуметтік ортасына сай жан дүниесінде туады. | Қоғамнан изоляциялау, дін қызметкерінің жазаланушының жан дүниесіне және діни таным-тәрбиесіне жәрдемдесуі. |
Индустриальды | Нью-йорктың түрмелік қоғамының әлемтану-философиялық көзқарастары. Қылмыстық іс-әрекеттің себептері әлеуметтік ортаға, қылмыскердің еңбекке деген ықыласының, жауапкерсіздігі, діни көзқарастарының болмауынан. Жетістікке жету жолын әділ емес жолмен табу. | Толық түрмеде изоляция. Пенетенциярлы мекеме, әскери лагерь және фабриканы гибридттеу, қатаң режимге ауыстыру, мәжбүрлеп еңбекке салу, діни-мәдени тәрбиелеу, бастапқы мектептік білім беру. |
Реформаторлық | Нью-йорк түрмелік қоғамының әлемтану-философиялық көзқарастары. | Түзету мекемелерінде қоғамнан изоляциялау, режим, еңбекке салу, жалпы білім беру және кәсіби дайындау, дене шынықтыру, қоғамда өзін-өзі ұстай білуді үйрету, жүйелі тәрбие мен өзіндік білім алу. |
Медициналық | Қылмыстық құқық пен криминология бойынша позитивтік мектеп. Қылмыстық іс-әрекеттің себептері қылмыс жасаушының психологиялық, эмоциалды жағдайының тұрақсыздығынан болған социопатиясы мен психопатиясы. Тума немесе жүре пайда болған соматикалық аурулар, ойлау бұзылыстары. | Түзету мекемелерінде, оның ішінде психиатриалық ауруханаларда қоғамнан толық изоляциялау. Психотерапия, психолог консультациясы, психоанализ, жалпы білім беру және кәсіби дайындық, қоғамда өзін ұстай білуге, еңбекке баулу, діни-мәдени тұрғыдан тәлім беруге дайындық . |
Әділдік моделі | Ч. Беккария мен Дж. Говарданың классикалық теориясы. Орталық идеясының мазмұны – кімнің құқықтары қорғалған және кемілдеме берілген болса, сол іс-әрекет нормаларын игере алады. | Өте ауыр қылмыс жазасы 25 жылдан кем болмауы керек. Мәжбүрлі әсер ету конституцияға қарсы. Келісімін алу арқылы мәжбүрлік жасауда гуманизация тұрғысынан. Мысалы, жалпы білім беру мен кәсіби даярлау, психологиялық консультация, топтық терапия. Тәрбие жұмыстары тек жазаланушының келісімімен жасалуы керек. |
Әлеуметтік реабилитация моделі | Дұрыс іс-әрекет арқылы қылмыскерге , зардап шегушіге және қоғамға көмектесу. Әлеуметтік реабилитация моделі адамдық қарым-қатынастардың сапасын жақсартуды көздейді (интеракций). Құқыққа қарама-қарсылық пен қылмыс қылмыскер рөлінде әлеуметтік байланыстарды бұзу арқылы көрінеді. Сол себепті, қылмыскерлер әлеуметтік-конформды нормада өмір сүру арқылы құқыққа қарама-қарсылық пен қылмыстық емес істерді ажырата білу. | Заң бұзушы (қылмыскер) өз отбасымен, мектебімен (жасөспірім болса), көршілерімен, жұмыста әріптестермен, араласатын адамдарымен қарым-қатынастарын реттеу. Қоғам да шетте қалмауы тиіс. |
Тәрбиемен әсер ету моделі | Әлеуметтік теріс қылықтарды мемлекет тұрғысынан тәрбимен әсер беру. Жалпақ және қысқа әсер ету модельдері. | Қосымша ретінде кәсіби даярлық, тәрбие, индивидуальды және топтық консультация, физикалық және әлеуметтік терапиялар, медикаментозды және операциялық араласулар (мысалы, кастрация), индивидуальды психотерапия және топтық терапия. |
Реинтеграционды модель | Негізінде ресоциализация теориясы жатыр. Әлеуметтік байланыстарды изоляцияда көбейту, босап шыққанда қоғамда өз нәтижесін береді. | Түзетудің соңғы нәтижесі – сотталушының денсаулығы және өзін-өзін сыйлауды жоғалтауы керек. Бойларына жауапкершілік жүктей білу, сол арқылы қоғамға қайтару. Заңды бұзбай, өз бетімен өмір сүре білуді үйрету. |
...