Еңбек психологиясының пәні, мақсаттары мен міндеттері

Тақырып1.ЕҢБЕК ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

1.1. Еңбек психологиясының пәні, мақсаттары мен міндеттері

Адамзат қоғамының дамуының барлық кезеңдерінде еңбек процесінің тиімділігін арттыру, оның өмір сүруіне қажетті өнімдер мен құралдарды өндіруде қолданатын тәсілдерін жетілдіру міндеті тұрды. Бұл мәселені шешуде кез – келген еңбек процесінің екіжүзділігіне байланысты екі жол болуы мүмкін: бір жағынан, онда әрқашан адамның күш-жігері бағытталған объект болады, екінші жағынан, субъект, осы күш-жігерді жүзеге асыратын адамның өзі болады. Бірінші әдіс – еңбек объектісіне байланысты нәрсені оңтайландыру-құралдар, жағдайлар, құралдар; бұл қоғамның өндіргіш күштерін дамытудың негізгі жолы. Екінші жол еңбектің объективті компоненттерімен емес, еңбек субъектісі – адамның танымымен, оның физиологиялық, биологиялық, әлеуметтік, психологиялық және басқа да қасиеттерін ашу және ескеру қажеттілігімен байланысты. Көбінесе адамның сипаттамаларын ескере отырып, еңбекті ұйымдастыру оның қарқындылығынан да тиімді.

Субъективті ерекшеліктер жүйесі еңбек процесінің адам факторы тұжырымдамасымен белгіленеді, сондықтан еңбек қызметі бірнеше ғылыми пәндер тұрғысынан зерттеледі, олардың арасында еңбек психологиясы да маңызды орын алады. Еңбек қызметі, мысалы, еңбек гигиенасы, еңбек физиологиясы, еңбек әлеуметтануы, экономика, инженерлік ғылымдар және т. б. пәндер үшін жалпы зерттеу нысаны болып табылады. Осы пәндердің әрқайсысы арнайы білімді, құралдар мен әдістерді қолдана отырып, еңбек қызметін рационализациялау мен ізгілендіруге, оның тиімділігін арттыруға бағытталған практикалық мәселелерді шешуге тырысады. Еңбек психологиясының саласы өте кең, оның басқа психологиялық пәндермен шекаралары өте еркін.

Еңбек психологиясы пәнін бөлу мәселесі, ең алдымен, барлық психологиялық білімнің жалпы жүйесінде зерттеу тақырыбын анықтаумен байланысты. Мұндай Тақырып-адам психикасы. Барлық психологиялық ғылымдарды біріктіретін ең бастысы-адамның психикалық белсенділігі, ол ең алдымен оның субъективтілігімен сипатталады. Еңбек психологиясы – бұл адам өмірінің маңызды жағы-еңбекке байланысты барлық психологиялық білімді нақтылау. Сондықтан, еңбек психологиясының пәні адамның психикалық белсенділігі болып табылады, бұл оған еңбекпен байланысты объективті шындықты көрсетуге, еңбек қызметін жүзеге асыруға және реттеуге, оған субъективті сипат беруге мүмкіндік береді. Бұл жағдайда субъективтіліктің өзі белгілі бір әрекеттерді өз бетімен орындауға, жоспарланбаған түрде әрекет етуге дайын болу (және кейбір жағдайларда күтпеген, өздігінен), сондай-ақ өз қызметін көрсетуге дайын болу (өздігінен хабардар болу) деп түсініледі. Тиісінше, еңбек психологиясының мақсаты-еңбек субъектісінің психикасын зерттеу. Осылайша, еңбек психологиясы-бұл адам қызметінің қажетті ішкі компонентін құрайтын психикалық процестерді, жағдайларды, жеке қасиеттерді зерттейтін психология ғылымының саласы.

Еңбек психологиясының алдында екі негізгі міндет тұр. Біріншісі – еңбек өнімділігін, еңбек қызметінің тиімділігін арттыру. Осы мәселені шешумен еңбек психологиясын психологиялық білімнің жеке саласы ретінде дамыту басталды. Бұл міндет бүгінгі күнге дейін еңбек психологиясының басты әлеуметтік тапсырысы болып қала береді. Екінші міндет - еңбек қызметін ізгілендіру және ондағы жеке тұлғаның дамуына ықпал ету – еңбек психологиясына дейін, ең алдымен, адамның және оның жеке басының дамуын қамтамасыз ететін барлық психологиялық ғылымның даму логикасы негізінде тұжырымдалған.

Осы мәселелерді параллель шешу еңбек психологиясы пәнінің этикалық парадоксына әкелуі мүмкін, ол келесідей тұжырымдалады: "біз еңбек тақырыбын неғұрлым көп зерттесек (оның стихия мен рефлексияға деген негізгі мүмкіндігі), соғұрлым біз