Ес жөнінде түсінік

1. Ес жөнінде түсінік

Біздің әрбір толғанысымыз, әсерленуіміз бен әрекет-* і.иіығымыз санамызда біршама уақыт (ұзақ, қысқа) сақта-іі.ш, қажетті жагдайларда қайта жагггыртуға келетін іздер пілатыны баршаға мәлім. Осыдан, өткен тәжірибемізден кплған һдерді жадымызда кялдырып, саклап, кейін бүрын Гюігендерімізді жойып алмастан, оларды кайта танып, жиңғыртумен акпарат топтауымыз ес деп аталады.

               Естің тағы бір мағынасын атап өтсек болады. Ес дегеніміз- адам тәжірибесін  есте тұту, сақтау және қайта жаңғырту жолымен бейнелендіру. Естің негізінде ассоциациялар немесе байланыстар жатады. Сонымен ес - бір-бірімен ұштасқан дара бөлектерден к.үралған күрделі психикалық процесс. Ес адамға өте қажет жии құбылысы. Оның арқасында субъекті жеке басының пмірлік тәжірибесін жинақтап, сақтап, соңғы пайдасына жлратады.

Жантану ғылымы, осыдан, өз алдына келесі мәселе-'ісрді шешу міндетін белгілейді: санадағы өткен тәжірибе і -.дері қаншама уақыт сақталуы мүмкін?; есте қалдырудың ү$ақ не қысқа мерзімді болуы неліктен?; ес іздері қандай оігерістерге түсуі мүмкін?; естің адам танымына ықпалы кдндай?

Ертедегі грек философы Аристотель әр түрлі нәрселер мен бейнелердің есте әсерлену(яғни сақталу) сипаттарын 3 топқа бөледі:

1. Әсерленген нысанның белгілі бір кеңістік пен уақытқа ұштаса қабылдануы;
2. Әсерленген нысанның басқа бір нысанға өзара ұқсастығы;
3. Олардың бір-бірінен айырмашылығы мен қарама-қарсылығы

 Сұрақтарға жауап іздеуде психология өзжің алғашқы жспериментгерін осы ес проблемасын зерттеумен байланыс-гырды. Өткен ғасырдың 80-жылдары неміс психологі Г. Эббингауз ойлаумен байланысты болмаған таза ес заңды-лықтарын ашты: мағынасыз әріп буындарын жаттай отырып, материалды есте қалдырудың негізгі шектерін белгіледі Ал исихиатр Э. Крепелина атажан тәсілді психикалық ауытқуы бар сырқарттардың есте қаддыру (жаттау) әрекетін тексеру үшін қолданды Адам есшің бекуі және қайта жаңғыруымен бай-ланысты негізгі заңдар Г. Э. Мюллер еңбектерінде жария стілді

Алғагпқы кездегі ес зертгеулері көбіне саналы іс-әре-кетпен байланыстырылды, ал XIX ғ. аяғы мен XX ғ. басында гылыми іздену шеңбері кеңейе түсті, енді талдау аймағына есте сақтаудың жалпы табиғи, адамға да, жануарға да б'рде# механизмдері алынды. Бұл түрғыдан зерттеу жүргізгеі американ психологі Торндайк жануарлардағы дагдылар, калыгпасу зандылықтарын ашып берді. Бұл ушін ол жануа ларды лабиринтге жол табуға жаттъгқтъгрьш, одан калып-тасатын дағдылардьщ бірізді беку процесін байқастырды XX ғ. алғашқы он жылдыгында ес процесін зерттеу жавд ғыльгми формаға еніп, ол И. П Павлов ашқан шартщ рефлекстер әдісімен байланысты болды Есте қалдыруга ықпал жасаушы жаңа шартты байланыстардьщ пайда болуы мен олар-дыц сақталу жолдары осы И. П Павлов жаңалығына орай белгіленді Бұл кезеңге дейінгі психологиялық зерттеулер естің ең қарапайым процестерімен ғана шекгелген еді.

Ал естің ең жоғары, адамға өз өмірінің қалаған кезіңш жадқа түсіріп, оны пайдалануға мүмкіндік туғызатъш ырықтя және саналы формалары тек философтар тарапынан карас-тырылып, олар естің табиғи формаларьша қарсы қойылды да, жоғары сананьщ туындысы деп таньгяды. Сондықтан да естш жоғары формаларының пайда болуы мен даму себептерію айқьшдау философ-идеалистер күн тәртібінде тіпті дс қойылмады. (А Бергсон^

Естің жоғары формаларьгяың жүйелі зерттелуі орыс ғалымы Л. С. Выготский есімімен байланысты. Ол 20-жылдар аяғьшда өз шәкірттерімен бірлікте естің жогары формалары-ның дамуы жвніядегі мәселені қозғай отырьш, олардыд әлеуметтік негізге ие психикальгқ іс-әг^кетгің күрделі түрі екенін алғашқы рет дәлелдеді. Үлы ғалымньщ ізбасарлары А А Смирнов және П И. Зинченко естің саналы іс-әрекет-пен байланыстылығы жөніндегі жаңа, әрі мәңді заңдарыя ашып, есте қалдырудьщ алға қойылған мақсатқа тәуелді болатынын дәлелдеп-әрі күрделі материалды есте қалдырудьщ тәсілдерін белгілеп, ұстаз тағлиматъш одан әрі толықтырды.