Аристотель

Құрметті Аристотель мырза! Сіздің артыңыздан қалдырған еңбектеріңіз бен түсінік-ойларыңызға мен әрқашан тәнті болып жүремін. Сіз, ең бірінші, қазіргі күннің логикасының негізін қалаушы, екіншіден, философиялық түйсіктің бастамасын еңгізгендердің бірісіз.

Философияны:

- теориялық, болмыстың мәселелерін, болмыстың әртүрлі салаларын, барлық заттардың пайда болуын, әртүрлі құбылыстардың себептерін («бастапқы философия» деп атайды);

- практикалық – адам қызметі, мемлекет құрылымы туралы;

- поэтикалық деп үш түрге бөлгеніңізді білеміз.

 Шындығында, философияның төртінші бөлігі ретінде логиканы бөліп көрсеткендігіңізге да еш күмәніміз жоқ.

Болмыс мәселесін қарастыра отырып, сіз, Платон философиясын сынадыңыз, оған сәйкес қоршаған дүние «заттар әлемі» және «таза (тәнсіз) идеялар әлемі», ал «заттар әлемі» тұтастай алғанда, т.б. әрбір зат өз алдына, «таза идеяға» сәйкес келетін материалдық көрініс қана болды.

Сіз  бұл мәселенің өзіндік түсіндірмесін бердіңіз:

  қоршаған шындыққа қатысы жоқ «таза идеялар» жоқ, олардың көрінісі материалдық дүниенің барлық заттары мен объектілері болып табылады;

  тек оқшауланған және нақты анықталған нәрселер бар;

  бұл заттар индивидтер деп аталады (аудармада – «бөлінбейтін»), яғни «орындық идеясы» емес, белгілі бір жерде белгілі бір жылқы ғана бар, «үй идеясы» емес, нақты анықталған параметрлері бар нақты үй. , т.б.;

  даралар негізгі тұлға болып табылады, ал даралардың түрлері мен тектері (жалпы жылқылар, жалпы үйлер, т.б.) қосалқы болып табылады.

 Сіздің пікіріңізшеғ, Платонның қателігі, ол «идеялар әлемін» нақты дүниеден жұлып алып, қоршаған шындықпен ешқандай байланыссыз «таза идеяларды» қарастырды, оның да өзіндік ерекшеліктері бар - ұзындық, тыныштық, қозғалыс және т.б.

Болмыс «таза идеялар» («эйдос») және олардың материалдық көрінісі («заттар») болмағандықтан, мынадай сұрақ туындайды: болмыс дегеніміз не?

 Бұл сұраққа (болмыс дегеніміз) болмыс туралы мәлімдемелер арқылы, яғни категориялар (ежелгі грек тілінен аударғанда – мәлімдемелер) арқылы жауап беруге тырыстыңыз.

Сіз, қойылған сұраққа (болмыс туралы) жауап беретін 10 категорияны анықтай отырып, категориялардың бірі болмыстың не екенін айттыңыз, ал қалған 9-ы оның сипаттамаларын береді.  Бұл санаттар:

  мән (субстанция);

  саны;

  сапа;

  көзқарас;

  орын;

  уақыт;

  позиция;

  жағдай;

  әрекет;

  азап.

 Басқаша айтқанда, болмыс – сан, сапа, орын, уақыт, қатынас, жағдай, күй, әрекет, азап қасиеттері бар болмыс (субстанция).

 Адам, әдетте, болмыстың қасиеттерін ғана қабылдай алады, бірақ оның мәнін емес.  Сондай-ақ, Аристотельдің ойынша, категориялар қоршаған шындықтың ең жоғарғы көрінісі және жалпылауы болып табылады, онсыз болмыстың өзін елестету мүмкін емес.

Сіздің пікіріңізше, материя – пішінмен шектелген күш (мысалы, мыс шар – мыс, шар тәрізділігімен шектелген т.б.).