Қазақстандағы әміршіл-әкімшіл реформалар және оның салдарлары

1.Қазақстандағы әміршіл-әкімшіл реформалар және оның салдарлары.

Ауыл шаруашылығын басқарудың әміршіл-әкімшілік жүйесі. Дегенмен республиканың ауыл шаруашылығы бүкіл КСРО - ның ауыл шаруашылығы сияқты азық-түліктегі, өнеркәсіптегі, шикі заттағы халық сұранысын қанағаттандыра алмады. Бұған колхоздарды, жалпы ауыл шаруашылығын басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесі себеп болды. Жоғарыдан жоспарлау, бюрократиялық аппараттың күш көрсетуі өндірушіні өндіріс құралдарынан да, еңбек нәтижелерінен де шеттетті. Колхозшылардың еңбегіне ақы өніммен төленді (азық-түлік, киім-кешек). Колхозшыларда төлқұжат болмады, олардың есебі селолық кеңестер жасаған тізімдер арқылы ғана жүргізілді. Бұл олардың мекенжайын еркін өзгертуіне мүмкіндік бермеді, олар заңды түрде колхозға байланды, басыбайлы шаруалар сипатында болды. Аграрлық секторды дамытуды ынталандыру үшін мемлекет шаруашылықтардың бұрынғы қарыздарын жойып, салық келемі елеулі түрде азайды. Ет, сүт, жүн, картоп, көкөністің сатып алу бағасы кетерілді. Дегенмен ауыл шаруашылық өндірісі жүйесін жақсартуға бағытталған реформалар қалыптасқан шаруашылық жүргізу кұрылымының негіздеріне әсер етпеді, өміршіл-әкімшіл жүйе әлі де үстемдік етуін жалғастыра берді.

2.Қазақстандағы жеделдете индустрияландыру саясаты және жолдары мен әдістеріне байланысты теориялық айтыстар.

20-шы жылдардың бірінші жартысындағы бүкіл КСРО-дағы өнеркәсіптің айқын дағдарысы индустриялық дамуды жеделдету қажеттілігін түсінуге әкелді. Алайда Мәскеуде оны жүзеге асырудың жолдары мен әдістері туралы даулар туындады. Бүкілодақтық халық шаруашылығы кеңесінің төрағасы Ф. Дзержинский бірінші кезекте жеңіл өнеркәсіпті дамытуды ұсынды. Оның орынбасары Пятаков ауыр өнеркәсіптің жедел дамуын жақтады. Оны Л.Троцкий, Преображенский және Сталин де қолдады. Өндірісті жаңғыртуға және жаңа кәсіпорындар салуға қажетті қаражат жеке сектордан, яғни шаруалардан салық салу, тең емес тауар алмасу және ұжымдастыру арқылы "айдау" арқылы алынуы керек еді. 1926 жылдан бастап еліміз жеделдетілген индустрияландыруға бет алды.

Көлік және өнеркәсіпті дамыту. Мәскеу билігінің ойынша, Қазақстан жедел индустрияландырудың негізгі аудандарының біріне айналуға тиіс еді. Орталықтың саясатын белсенді жүргізген Ф. Голощекин республикада шикізат шығару үшін өндіруші өнеркәсіп пен теміржол көлігін құруды жақтады. С. Сәдуақасов бастаған бірқатар жергілікті көшбасшылар қарсы болып, өңдеу және жеңіл өнеркәсіпті дамытуды, индустрияландыру кезінде республиканың мүдделерін ескеруді, оны колонияға айналдырмауды ұсынды. Алайда Голощекиннің көзқарасы басым болды. Алғашқы ірі құрылыстардың бірі Түркістан-Сібір темір жолының Алматыдан Семейге дейінгі құрылысы болды, 1931 жылы аяқталды.

Сонымен қатар, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды қайта құру және жаңа кәсіпорындар салу жұмыстары жүргізілді. Индустрияландыру қарқыны мен негізсіз жоғары жоспарлар жағдайында жүзеге асырылды. Нәтижесінде салынып жатқан объектілерді жұмыс күшімен, шикізатпен, жабдықпен қамтамасыз етуде қиындықтар туындады.

Өнеркәсіптік құрылыс қарқынының өсуі жұмыс күшінің тапшылығына әкелді. Құрылысты жұмыс қолымен қамтамасыз ету үшін және сонымен бірге жұмысшы қазақтарды оқытуды үнемдеу мақсатында билік 1931-1940 жылдары Республикаға 559 мың адам әкелінген. Жұмысшылардың едәуір бөлігі, әсіресе біліктілігі төмен, ұжымдастыру күйреген ауылдар мен ауылдардағы шаруалар болды. Нәтижесінде Еңбек өнімділігі, тәртіп күрт төмендеді, күйреу, маскүнемдік өркендеді, білікті жұмысшылар - еуропалықтар мен білікті емес қазақтар арасында үйкеліс туындады. Жұмысшыларға күніне 600 грамм нан берілді. Аштықтан және қатты аурулардан қоныс аударушылардың көпшілігі қайтыс болды, бірақ олардың орнына жаңалары әкелінді.

"Социалистік индустрияландырудың" тағы бір жағымсыз көрінісі ірі кәсіпорындарды арзан жұмыс күшімен қамтамасыз ету үшін лагерлер жүйесі болды. 1931 жылы Қарағанды лагері құрылып, онда КСРО-ның барлық өңірлерінен қуғын-сүргінге ұшырағандар ұсталды. 30-40-шы жылдары Қазақстанда осындай лагерьлер қатары пайда болды.

Жалпы, индустрияландыру нәтижелері бір мәнді бағаланбайды. Бұл халықтың, әсіресе шаруалардың өмір сүру деңгейін төмендету арқылы жүзеге асырылды. Бес жыл ішінде, 1929-1934 жылдары айтарлықтай инфляция байқалды, ақша массасы 180% - ға өсті, өнеркәсіптік тауарлардың бөлшек сауда бағасы 250% -300% - ға өсті. Бесжылдық жоспардың көптеген тармақтары, әсіресе жеңіл өнеркәсіп бойынша, орындалған жоқ. Соған қарамастан, өнеркәсіптік өндірістің айтарлықтай өсуі және Қазақстан экономикасының өнеркәсіптік өнімінің үлес салмағының артуы байқалды.