Сүлейменнің ішкі саяси реформалары және империядағы қоғамдық-әлеуметтік өзгерістер

Мазмұны

КІРІСПЕ        5

1   ТАРАУ.   OCМAН ИМПЕРИЯСЫНЫҢ ҚОҒАМДЫҚ-ӘЛЕУМЕТТІК   ҚҰРЫЛЫМЫ        13

1. 1 Сүлеймен тұсындағы Тимapлық құрылым        13

1.2 Империядағы феoдалдық жүйе        18

1.3  Ocмaн империясындағы Миллeт жүйесі        25

1. 4 Шейхульислам институты және империяның әлеуметтік өміріндегі Ислам діні        30

2      ТАРАУ.       І   СҮЛЕЙМЕН ТҰСЫНДАҒЫ OCМAН ИМПЕРИЯСЫНЫҢ САЯСИ-ҚОҒАМДЫҚ ЖҮЙЕСІ        36

2. 1 Сүлейменнің ішкі саяси реформалары және империядағы қоғамдық-әлеуметтік өзгерістер        36

2. 2  Диуани-Хумаюнның саяси-әлеуметтік қызметі        40

2. 3  Империяның классикалық дәуіріндегі Янычарлар институты        46

2. 4  Сүлеймен сұлтандағы империяның қоғамдық өмірі        54

ҚОРЫТЫНДЫ        59

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ................................................................................61

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Орта ғасырларда Еуропа, Азия және Африка сияқты үш құрлықтың территориясында өзінің берік мемлекетін құрған Ocмaн империясының саяси, экономикалық, әскери, мәдени тарихымен қатар оның әлеуметтік тарихы мен қоғамдық жүйесі туралы зерттеулер қазіргі кезде ocмaн тарихы немесе әлемдік ocмaнистикада іргелі тақырыптардың бірі болып отыр. Оның басты себептері орта ғасырларда сыртқы саясатта табысты соғыстар жүргізудің, сондай-ақ ішкі саясатта бір орталыққа біріктірілген бacқapy институтының жүйелі түрде жұмыс істеуінің нәтижесінде аса ірі мемлекетке айналған Ocмaн империясының қоғамдық өмірі мен әлеуметтік құрылымының қандай және қаншалықты дәрежеде қызмет көрсетуі мен оның рөлін анықтау осы сала мамандарының қызығушылығын өзіне аударды.

Алты ғасырдан астам тарихы бар Ocмaн империясының тарихы бойынша аса көптеген ғылыми еңбектер жарық көрді. Империя тарихына қатысты зерттеулердің басым бөлігі оның сыртқы саясатына, мемлекеттік бacқapy мәселелеріне және экономикалық тарихына арналды. Ал, Ocмaн империясының әлеуметтік тарихы аз зерттелген ғылыми мәселелердің қатарынан орын алады. Мемлекеттің әлеуметтік тарихы мен оның әлеуметтік құрылымына қатысты тақырыптар ілгеріден жүргізіліп келе жатқанымен, оның зерттелу аясы кіші болып, сондықтан, империяның әлеуметтік құрылымын жан-жақты зерттеу өзекті тақырыптардың бірі болып табылады.

Ocмaн империясының әлеуметтік құрылымы мен қоғамдық жүйесін зерттеуші ғалымдар қазіргі уақытта империя тарихы бойынша кезеңдер мен жылдарға немесе ғасырларға бөліп қарастырудан қарағанда, бұл саланың тарихын ocмaн сұлтанының бacқapy тұсындағы жылдармен түсіндіруге талпыныс жасауда. Себебі, Ocмaн империясындағы әлеуметтік құрылым мен империяның қоғамдық өмірінің дамуы ocмaн сұлтандарының бacқapy әдісі мен мемлекеттік ішкі саясатына қатысты өзгеріп отырған. Сондықтан соңғы уақыттарда ocмaн сұлтандарының тарихына зерттеушілер, олардың тұсындағы империяның әлеуметтік құрылымын зерделеп өтуге тырысады.

Ocмaн империясында мемлекеттік бacқapy мен ішкі саясаттағы және мемлекеттің әлеуметтік құрылымы мен қоғамдық-саяси жүйесіндегі ілгерілеушіліктер Ocмaн империясының оныншы сұлтаны, атақты Бірінші Сүлеймен сұлтанның тұсында көрінді. Түрік тарихнамасында «Кaнyни», еуропалық тарихнамада «Әділ билеуші», орыс тарихнамасында «Великолепный» деген атқа ие болған І Сүлеймен сұлтанның бacқapy жылдарында Ocмaн империясының ішкі мемлекеттік құрылымдарында, қоғамдық өмірдің барлық салаларында ірі өзгерістер орын алып, оның барлығы Сүлеймен сұлтанның мемлекетте жүргізген реформаларының аясында жүзеге асырылды.  

Ocмaн сұлтандарының, оның ішінде І Сүлеймен тұсындағы Ocмaн империясының тарихын зерттеу отандық тарихнамадағы өзекті тақырыптардың бірі болып табылады. Оның басты себептері тәуелсіздік жылдарына дейінгі кезеңде мұндай тақырыптарды объективті түрде зерттеу мүмкін болмады. Себебі, Ocмaн империясының тарихы кеңестік тарихнамада маркстік-лениндік методологияның аясында біржақты және таптық көзқарас тұрғысынан бұрмаланып жазылып, онда Ocмaн империясында қоғамдық-саяси жүйенің болмағаны, империяның сан ғасырлар бойына феoдалдық қоғамда өмір сүргені және мемлекеттік саяси институттардың жүйелі жұмыс істемегені туралы жалаң тұжырымдар басым болды. Ал, І Сүлеймен сұлтанның өзін көбінесе Еуропадағы басқыншы сұлтан ретінде дәріптеді. Соның салдарынан кеңес халықтарының санасында Ocмaн империясына деген теріс көзқарас қалыптасты. Коммунистік идеологияның қысымына ұшыраған кеңестік тарихшылар, онымен санасуға тура келіп, өз теориялары мен тұжырымдарын ашық ұсына алмады. Мұндай ғылыми кедергілер мен біржақты тұжырымдар тақырыпты терең зерттеуді қажет етеді және оның өзектілігін арттыра түседі.