Әлеуметтік реформалар және әлеуметтік жаңару

Дәріс № 10

ӘЛЕУМЕТТІК РЕФОРМАЛАР ЖӘНЕ БІЛІМ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ӨЗГЕРІСТЕР

1. Әлеуметтік реформалар және әлеуметтік жаңару.
2. Зейнетақы жүйесінің реформасы. Зейнетақы қорлары және олардың қызметі
3. Қазіргі білім жүйесін жаңғыртудың өзекті мақсаттары мен міндеттері.

1. ӘЛЕУМЕТТІК РЕФОРМАЛАР ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАҢАРУ.

        Халықты әлеуметтік қорғау мемлекеттің экономикалық саясатының өзекті мәселесі болып табылады.Нарықтық экономикаға көшудің алғашқы жылдарында көпшілік қазақстандықтардың өмір сүру деңгейінің айтарлықтай төмендегені байқалды, қоғамның әлеуметтік саласы дағдарыс жағдайына түсті. Қоғамда әлеуметтік кереғарлық орын алды: табыстары әртүрлі адамдар дағдарыс жылдары жағдайларын әлсіретіп алды. Еңбек шарттарына қатысты жағдай да сын көтермеді. Өндірістегі әрбір төртінші-бесінші жұмыскер тау-кен, металлуригия және химия өнеркәсіптерінде - санитарлық және экологиялық талаптарға, әрбір үшінші, көп жағдайда әрбір екінші адам қауіпсіздік техникасы талаптарына сай келмейтін зиянды жағдайларда еңбек етті.

     Экономикалық дағдарыс 1992 жылы және содан кейінгі уақытта бағалардың ырықтандырылуымен, инфляцияның күшейе түсуімен қатар жүрді. 1992-1996 жылдары баға 35 есе өсті. Бағаның тез көтерілуі, валютаның құнсыздануы шекті нормаланған жалақы алатындар үшін қатты соққы болды.

     1991-1993 жылдардағы ақша реформалары жұртшылықтың бұрын жинақталған ақша қаражатын көп есе қысқартты, жалақының және басқа да төлемдердің уақытылы төленбеуі кіріс көздерін азайтты. Еңбекақы төлеудің кешіктірілуі 1990 жылдарға тән әдеттегі іс болды.

     Сөйтіп, 1990 жылдардың бірінші жартысындағы экономика дағдарысы көптеген теріс әлеуметтік салдарларға, бірінші кезекте, ел жұртшылығының үлкен бөлігінің әл-ауқатының күрт төмендеуіне әкеліп соқты. Өзінің саяси-экономикалық жүйесін қайта құрып жатқан Қазақстан үшін халықты әлеуметтік қорғау 1990 жылдардың өте қиын, сонымен бірге аса маңызды міндеттерінің біріне айналды.

     1990 жылдары жұмыссыздық мәселесі өткір болды. Еңбекке ақы төлеудің кешіктірілуі, материалдық ресурстардың жетіспеушілігі, дайын өнімді сатудағы қиыншылықтар, энергия көздеріне, бензин мен отынға бағалардың жиі көтерілуі өндіріс үшін ауыр соққы болды. 1993 жылы 114 мың жұмысшы жұмыс істейтін 130 кәсіпорын, оның ішінде Қарағанды машина жасау заводы, Өскемен тоқыма фабрикасы тағы басқалары толық немесе ішнара өнім өндіруді тоқтатты. Одан өзге көптеген нысандар нормаланбаған жұмыс күніне көшті, ал «Ақтөберентген», Ақтөбе ферроқорытпа заводы, Атырау химия заводы, сол кездегі Жамбыл қаласындағы «Химпром», Қарағандының «Карбид» өндірістік бірлестігі өндірісін тоқтатып қоюға мәжбүр болды.

   1993 жылы ақысыз немесе ішінара ақы төленетін еңбек демалыстарына жіберілген жұмыскерлер саны 60% ұлғайды.

   Статистика деректері бойынша, республиканың сегіз облысында ғана және Алматы қаласында 78 өнеркәсіптік және 13 құрылыс ұйымның тоқтап қалуына байланысты 500 мыңнан астам адам жұмыссыз қалды.

  Жұмыссыздық серпіні мынадай болды: 1991-1992 жылдарда жұмыссыздықтың алғашқы фактілері (1991 жылы -0,5%,1992 жылы - 1%), 1993 жылы жұмыссыздар санының тұрақты өсіп отырғаны байқалды. Жалпы алғанда, 1991-1995 жылдарда мемлекеттік секторда жұмыс істейтін адамдар саны 1,7 млн. адамға қысқарды. Жасырын жұмыссыздық сияқты құбылыс көбірек орын алды. Жұмысшылардың 60-70%-іне дейін мәжбүрлі, ақысы төленбейтін еңбек демалыстарын алуға, толық емес жұмыс аптасы режимімен еңбек етуге мәжбүр болды. Жасырын жұмыссыздық халықтың еңбекке жарамды бөлігінің 4-6%-ін қамтыды. Жұмыссыздық экономиканың барлық салаларында, әсіресе құрылыс пен ауыл шаруашылығында кең тарады.