Қазақ халқының қолданбалы өнері

Қазақ халқының қолданбалы өнері

Қазақ халық өнерінің қайнар көзі өзінің түп тамыры тереңге кетеді. Ол жұмыс процесінде пайда болды және тұрмыстық заттармен, тұрмыстық заттармен, сәулетпен тығыз байланысты.

 Ағаш ою-қазақтың қолданбалы өнерінің көне түрлерінің бірі. Шаруашылыққа, күнделікті өмірге қажетті барлық заттарды қазақтар қолдан жасаған. Тарихи деректер, археологиялық қазба деректері бойынша, қазақтарда ұста, зергерлік, тері-сермяж, тігін, етік сияқты, киіз үй құрылысы бойынша қолөнер түрлері болған.

 Ою шеберлері ағаштың түбінен түрлі ою-өрнектері бар пиалдар, қымыз үшін ожаулар, асыл тастармен көмкерілген түрлі-түсті науалар мен шыныдан жасалған ыдыстарға арналған ағаш қаптамалар, домбыра, қобыз және басқа да музыкалық аспаптарды жасады.

 Қазақ Ағаш өңдеу шеберлері қаңқалар мен киіз үйдің басқа да бөлшектерін, төсек жабдықтарын, абдыра (кеуде), кебеже (шаруашылық үшін кеуде), асадал (азық-түлікке арналған шкаф), бесік-бесік, аяқ қоңызы (заттардың астына қойылатын тұғыр), есік ағаш (киіз үйдің ағаш есігі) және т. б. жасады.

 Орманды жерлерде тұратын қазақтардың арасында екі доңғалақты арбалар мен жабық арбалар жасау шеберлері болды. Бұл туралы Орта ғасыр тарихшысы Рузбихан былай деп жазды: "бұл елдегі көптеген ағаштар өте берік. Олардың ішінде киіз үйлер орнатылған әдемі төрт доңғалақты арбалар бар".

 Қазақтар арасында шебер зергерлер көп болды. Зергерлер (зергер парсы тілінен аударғанда-алтын) өз шеберліктерін мұра етіп, жалғыз жұмыс істеді. Зергер-Зергер жасаған бұйымдардың шеңбері кең болды: оған әйелдер әшекейлері (сақиналар, сырғалар, білезіктер, Кулондар, шынжырлар, белдіктер, сәукеленің бас киімдері, түйреуіштер) және т.б. костюмге арналған бөлшектер, дәретхана керек-жарақтары, асхана аспаптары, киіз үйдің ағаш қаңқасын, жиһазды, ағаш және былғары ыдыстарды, музыкалық аспаптарды, қаруды, ат әбзелдерін безендіруге арналған бляшкалар кірді.

Қазақ зергерлері жұмыс барысында салқын штамптау, нақыштау, нақыштау, шілтерлі техника, инкрустация сияқты зергерлік техниканың түрлі түрлерін қолданған. Сюжеттер геометриялық фигураларға, гүлдердің, өсімдіктердің, жануарлардың бейнелеріне негізделген. Қазақтарда өрнектің бірнеше нұсқасы бар. "Иирим "("орамалды")," түйенің ізі "("түйе ізі")," қаз табан "("қаз ізі")," құс мұрыны", ("құс тұмсығы")," ит жаурын "("иттің артқы жағы")," Бақа тос "("бақаның кеудесі")," итиз "("иттің ізі")," құмырска бел "("мура - бұйра бел")," сынар окше "("сынған өкше")," жұлдыз гүл "("жұлдызды гүл")," айшық гүл "("жарты ай"). Қазақтардың ою – өрнегінде жүрек тәрізді әсем фигуралар-жүрекше жиі кездеседі. Түрлі ою-өрнектер жүннен бұйымдар жасауда кездеседі. Боялған түрлі-түсті жүннен жасалған шикі, бумен буланған дайындамаға қажетті әшекейлер қойылады, содан кейін заттарды жасау процесі технологиялық соңына дейін жеткізіледі. Бұл өнім "текемет"("кошма") деп аталады.