Зерттеу гипотезасы мен тұжырымдамасын әзірлеу

3-Тақырып . Зерттеу гипотезасы мен тұжырымдамасын әзірлеу

Дәрістің мақсаты: зерттеу тұжырымдамасы мен гипотезасын әзірлеу әдіснамасын зерделеу

Дәріс мәселелері

1.Болжамды түсіну

2. Гипотезаны тұжырымдауға қойылатын талаптар

3. Гипотезаларды құрудың негізгі кезеңдері

4. Зерттеу тұжырымдамасы - әдіснамалық сипаттағы негізгі ережелер кешені

Кез келген зерттеу белгілі бір қызметті ұйымдастыруды көздейді. Бұл орайда әдіснама ерекше рөл атқарады. Әдіснама - зерттеудің мақсаттары мен мәнін, оны жүргізудің тәсілдері мен бағдарларын айқындаудан, ең жақсы нәтижені айқындайтын құралдар мен әдістерді таңдаудан тұратын адам қызметінің логикалық ұйымдастыруы.

Кез келген ғылыми зерттеу ғылыми зерттеулердің негізгі қағидаттарын: объективтілік, жаңғырту, дәлелдеу (верификациялау) және алынған нәтижелердің дәлдігін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін, білімнің әртүрлі нысандарын тартудың дәйектілігін айқындайтын әдіснамаға негізделеді.

Грек тіліндегі «әдіснама» (грек тілінен methodos - жол, logos - сөз, ілім) - «әдістер туралы ілім» ─, алайда әдебиетте бұл термин танымның ғылыми әдісі туралы ілімді де, ғылымның қандай да бір саласында қолданылатын әдістердің жиынтығын да түсінеді.

Әдіснама қандай да бір шындықты зерттеу тәсілі ретінде көпвариантты және көп өлшемді және сондай-ақ ғылыми зерттеулерге көзқарас ретінде әртүрлі белгілерді пайдалана отырып жіктелуі мүмкін. Әдіснамалардың бірінші кең таралған жіктелуі - олардың белгілі бір білім саласына жататындығы бойынша бөлінуі (мысалы, философиялық әдіснама, тарихи әдіснама, экономикалық әдіснама және т.б.).

Әдіснамаларды жалпылығының үш деңгейі бойынша бөлу танымал болып табылады:

- жалпыға бірдей;

- жалпы;

- жеке.

Жалпыға  бірдей әдіснамаға философияны жатқызуға болады. Дәл осы ғылым әр түрлі бағыттағы ғалымдарға танымдық процестің мәні, оның формалары, деңгейлері, бастапқы алғышарттары, оның шынайылығы мен ақиқаттығының шарттары, танымның әлеуметтік-тарихи мәнмәтіні туралы бағдарлар береді. Философия зерттеу процесін іске асыру кезінде, оның ішінде экономика мен менеджментте ғалымдар айқын немесе анық емес түрде пайдаланатын жалпы қағидаттарды тұжырымдайды. Мысалы, әлемнің танымалдылығының философиялық принципі кез келген экономикалық құбылыстар мен процестердің танымалдылығына жатады және зерттелетін экономикалық феноменнің танымалдығын білдіреді. Менеджментте барлық жерде практикалық жүзеге асырудың философиялық қағидаты қолданылады, «Табиғат заңдарымен теориялық тұрғыдан мүмкін және тыйым салынбаған нәрселердің барлығы іс жүзінде жүзеге асырылады». Бұл принцип шаруашылық процестер мен құбылыстарды басқаруға бағытталған зерттеулердің негізінде жатыр.

Жалпы әдіснама бірнеше ғылымда қолдануға бағытталған. Бұл әдіснамаларға математикалық, статистикалық, тарихи және басқа да әдіснамалар мысал бола алады. Аталған әдіснамалар математикада немесе тарихта ғана емес, экономикада, менеджментте, әлеуметтануда және т.б. өз қолданысын табатыны анық.

Жеке әдіснамалар бір ғана нақты ғылымда қолданылады, мысалы, экономикалық әдіснама экономикадағы танымдық қызметке бағдарланған.

Әдістемені таңдау, сонымен қатар мәселенің анықталуы - бұл «өнердің» бір түрі, оны зерттеу қызметінің алғашқы қадамдарынан меңгеру керек. Бұл бағыттағы табыстар интуицияға негізделген, олардың әсерінен қалыптасады:

- пәнді білу және әр түрлі бағытта жұмыс істеу дағдылары;

- іргелі білім тек өз пәні бойынша ғана емес, сонымен қатар басқа да байланысты пәндер бойынша (экономистер мен менеджерлер үшін - математика, ақпараттық технологиялар, әлеуметтану, психология және т.б.);

- қазіргі ғылыми мерзімді басылымдарды талдау;

- зерттелетін мәселе бойынша жұмыс істейтін авторлар шеңберін білу және олардың зерттеу нәтижелерін объективті бағалау.

Ғылыми зерттеулердің алға қойған мақсаттарына жету  көбіне қолданбалы зерттеу әдістерімен анықталады. Әдіс (грек тілінен. Methodos - зерттеу, оқыту, әрекет ету әдісі, тәсілі) - бұл мақсатқа жетуге арналған тұрақты ережелердің белгілі бір жиынтығы. Әдіс - бұл ойлау немесе практикалық әрекет әдісі, сонымен қатар объектіні зерттеу құралы.