Географияға сандар не үшін қажет?

Географияға сандар не үшін қажет?

География ғылымы басқа да жаратылыстану ғылымдары сияқты өте дәлділікті, нақтылықты қажет етеді. География ғылымында біз мысалға биітікті, ұзындықты, халық санағында, мұхит тереңдігін, мемлекеттер саның және осы сияқты тағы да басқа қлшеулер кезінде санларлы қажет етеміз.

Сандық деректер- сандар арқылы кодталған ақпараттар. Сандардың түрлеріне келетін болсақ, мысалы: толық бүтін сандар, нақты сандар және т.б түрлері кездеседі.

Географияда біз сандарды алда айтып өтетін есептеулер, талдаулар кезінде пайдаланымыз:

1. Географиялық координаталар- жер бетіндегі экваторға және нөлдік меридианға қатысты нүктенің орнын көрсететін мөлшер. Олар географиялық ендік және географиялық бойлық болып ажыратылады. Географиялық ендік жер бетінің кез келген нүктесіне түсірілген тік сызық пен экватор жазықтығы арасындағы бұрышпен өлшенсе, географиялық бойлық бастапқы меридиан жазықтығы мен берілген нүкте арқылы өтетін меридиан жазықтығы арасындағы бұрышпен өлшенеді. Біз сандар арқылы географиялық координатаны, кез келген обьектінің қай жерде орналасқаның жерде де, карта да нақты көрсете аламыз.
2. Масштаб- сызба, жоспардағы аэрофототүсірудегі немесе картадағы кесінді ұзындығының сол кесіндінің нақты ұзындығына қатынасы. Дерексіз санмен өрнектелген бұл қатынас сандық Масштаб деп аталады. Жоспар мен карталардың сандық Масштабты бөлшек сан арқылы өрнектеледі, алымы бірге тең болса, бөлімі бейнеленген сызықтың неше есе кішірейтілгенін көрсетеді. Жердегі қашытықпен картадағы см-лер бірдейлігін біз сандар арқылы көрсетеміз. Және де басқа да географиялық өлшеулер кезінде: Елді мекендер немесе қалалар арасындағы ара қашықтық; Күнделікті өмірдегі ауа- райының қзіңде біз санмен берілген шкалалар арқылы ақпарат алып отырамыз. Мысалы: 01.12.2022 күнгі ауа райында -1 градус екенің, желдің жылдамдығы- 14км/ сағ тең екенің, ылғалдылықтың- 87% екенің бақылап көре аламыз.

Қортындылай келе география ғылымында сандық деректердің рөлі өте жоғары және манызды. Сандық деректерсіз географияны елестетуге болмайды.

Мысал-1.  Қазақстан Республикасында 1989 жылғы халық санағында 16199,2 мың адам тіркелді. 1999 жылғы санаққа дейінгі аралықта Қазақстан халқы 1246,1 мың адамға кеміген. Мұның басты себебі бұрын қуғын-сүргінге ұшырап, Қазақстан жеріне көшіріліп, қоныстандырылған өзге ұлт өкілдерінің, әсіресе, орыстардың, украиндардың, немістердің, кавказ халықтарының, т.б. өз ата мекендеріне көшіп кетуі болды. Өсу тек Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда, Атырау облыстарында, Алматы, Астана қ-ларында байқалды. Ерлердің саны 7201,8 мың болса, әйелдер 7751,8 мыңды құрады. Соңғы он жылда ұлттық құрамда да айтарлықтай өзгеріс болды. Мыс., қазақ ұлты 1468,1 мың адамға (22,9%) көбейіп, республика халқының жартысынан астамын (53,4%-ын) құрады. Сондай-ақ, күрд (29,1%-ға), дүнген (23,3%-ға), ұйғыр 15,9%-ға), өзбек (12%-ға) халықтарының саны да өсті. Оның есесіне орыс ұлты өкілдерінің саны 1582,4 мың адамға (26,1%-ға) кеміді, немістер 593,5 мың (62,7%), украиндар 328,6 мың (37,5), татарлар 71,7 мың (22,4%), беларусьтер 66 мың (37,1%) адамға кеміген.