Қазақстан Республикасындағы нарықтық қатынастардың дамуының негізгі кезеңдері және оны қалыптастырудағы қиыншылықтар мен қайшылықтары

Қазақстан Республикасындағы нарықтық қатынастардың дамуының негізгі кезеңдері және оны қалыптастырудағы қиыншылықтар мен қайшылықтары.

Тәуелсіз Қазақстан қалыптаса бастағаннан бастап экономикалық дамудың басымдылығы жаңа елдегі барлық қайта құру процесінің даму жүйесін анықтады. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың осындай прагматикалық тәсілі тиімді және қысқа мерзімде бұрынғы супер орталықтандырылған әкімшілік-командалық экономикадан маңыздылығы жағынан тарихи болып табылатын қазіргі заманғы нарықтық жүйеге өтуге мүмкіндік берді, - дейді.

Қазақстан экономикасы дамуының негізгі кезеңдері туралы айтқанда, алдымен шаруашылық жүргізудің нарықтық жүйесіне бағдарлана отырып, оның қайта құрылу дәуіріне сүйену керек. Мұнда үш кезеңді бөліп көрсету керек.

Бірінші кезең 1992 жылдан бастап 1993 жылғы қарашаға дейінгі кезеңді қамтиды - өз валютасының болмауы жағдайында экономикалық қатынастарды түбегейлі трансформациялаудың басталуы. Республиканың экономикасы бұл кезеңде көбінесе Ресейде қабылданатын шешімдерге тәуелді болды, Қазақстан Үкіметінің макроэкономикалық саясатқа ықпал ету тетіктері іс жүзінде болған жоқ. Инфляция жоғары қарқынға жетті.

Елдегі нарықтық қайта құрулардың екінші кезеңі 1993 жылғы қарашада ұлттық валютаны енгізуден және өзінің макроэкономикалық саясатын қалыптастырудан басталды. Қазақстанның қаржылық егемендігін нығайтудағы маңызды қадамдардың бірі 1993 жылы ұлттық валюта - теңгені енгізу болды.  Бұл қаржы жүйесін тұрақтандыруға және тәуелсіз ақша-несие саясатын жүргізуге мүмкіндік берді.  Нәтижесінде, Қазақстан тікелей шетелдік инвестицияларды тарту бойынша ТМД-да жетекші орынға ие болды. Ол салық салу, бюджет және банк, сыртқы экономикалық қызмет, оның ішінде шетелдік капиталды тарту және кеден ісін дамыту, нарықтар мен нарықтық инфрақұрылымды дамыту саласындағы қатынастарды реттейтін нормативтік-құқықтық базаны құрумен сипатталды.                  

Экономикалық қайта құрулардың үшінші кезеңі (1998-2003 жж.) негізгі макроэкономикалық көрсеткіштердің оң динамикасының салыстырмалы тұрақтылығымен сипатталады. Сонымен қатар 1998-1999 жылдардағы әлемдік қаржы дағдарысы Қазақстан экономикасының қарыштап дамуына теріс әсер етті. Республика экспорттайтын тауарларға әлемдік бағаның қолайсыз конъюнктурасы, сондай-ақ Қазақстан өніміне сыртқы сұраныстың қысқаруы салдарынан 1999 жылы елдің ЖІӨ-нің төмендеуі байқалды, ал 2002 жылы ұлттық валюта Елеулі девальвацияға ұшырады. Республика экономикасының әлемдік тауар-шикізат нарықтарындағы бағалардың ауытқуына және басқа мемлекеттердегі экономикалық жағдайға тәуелділігі айқын көрінді. Осыны ескере отырып, үшінші мыңжылдықтың басында стратегиялық жоспарларды әзірлеу қажеттілігі туындады.