Ылғал мен жылудың әсерінен материалдардың өлшемдерінің өзгеруі

Алматы Технологиялық Университеті

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Ылғал мен жылудың әсерінен материалдардың өлшемдерінің өзгеруі

Орындыған:Жұмабекқызы Айдана

                                    Тобы:ХОМИ 18-14

                                    Тексерген:Бұғыбай Ж.Т

Ылғал мен жылудың әсерінен материалдардың өлшемдерінің өзгеруі

   Киімді дайындау барысында ең маңыздысы – киім бөлшектері мен киімді ылғалды-жылулық өңдеу процесі. Тігін бұйымдарын ылғалды-жылулық өңдеу – дегеніміз бұйымның бір бөлігін немесе тұтас бұйымды ылғал, жылу, қысым арқылы арнайы құралдың көмегімен өңдеу. Ылғалды-жылулық өңдеу жұмысы бұйымның тігілу сапасына көп әсерін тигізеді. Үтіктеу арқылы бұйымның формасын келтіру, әр түрлі тігістерді өңдеу, бұйымның соңғы өңделуі және жапсыру жұмыстары жүргізіледі. Ылғалды-жылулық өңдеу жұмысы тігін бұйымдарын өңдеудің жалпы уақытының бестен бір бөлігіне тең.

    Тігін жұмыстары сияқты, ылғалды-жылулық өңдеу жұмысына арнайы терминологияны қолданамыз. Бұйымды әрлеп үтіктеу – бөлшектердегі қыртысталған, бүктелген, қатпарланған жерлерін алдын-ала және тігуден бұрын үтіктеу.

   Ылғалдау – мата бетінде үтіктеу кезінде пайда болған жылтыраған ақауларды жою үшін жасалады. Ылғалдау процесі матаның оң бетіне дымқыл табиғи матаны (мәрлі) жаю арқылы үтіктеу.

     Маталар, тоқылған, тоқыма емес маталар және басқа да тоқыма материалдары әр түрлі әсер етуде: жуу, еркін күйде үтіктеу, құрғақ тазалау, химиялық препараттармен өңдеу және ұзақ уақыт сақтау, әсіресе жоғары ылғалдылық жағдайында өлшемдері өзгереді. Тоқыма маталардың сызықтық өлшемдеріндегі ең үлкен өзгеріс (шөгу) ылғал мен жылу әсерінен, яғни жуу және сулану кезінде байқалады.

    Шөгу  - бұл өнімнің сызықтық өлшемдері өзгеретін, бастапқы өлшемдердің пайыздық мөлшерімен көрсетілген мәні. Егер өнімнің өлшемдері азайтылса, оң болады, егер өнімнің өлшемдері жоғарыласа, теріс болады.

  Әрлеу материалдары айтарлықтай созылмалы жүктемелерге ұшырайды, олардың әсерінен олардың құрылымында серпімді деформациялар жинақталады, олар талшықтар мен жіптердің ұзаруында және материалдық құрылымды қайта құруда көрінеді. Тоқыма өндірісі жағдайындағы бұл деформациялар толықтай жойылуға уақыт жоқ және ылғал өңдеу және әрлеу өнеркәсібінде кептіру кезінде жартылай бекітіледі. Ылғал мен жылудың әсерінен релаксация тез жүреді. 

   Талшық құрылымына енетін ылғал молекулааралық байланыстарды әлсіретеді, ал жылу молекулалар мен атомдардың кинетикалық энергиясын арттырады. Мұның бәрі ішкі күйзелістерді жоюға, релаксация процесін қалпына келтіруге және жаңа релаксация күйін құруға ықпал етеді. Материал құрылымындағы ішкі кернеулерді азайтуға сонымен қатар бұйымдарды тозу, жуу және құрғақ тазарту кезіндегі механикалық әсер ықпал етеді. Олар түйісу нүктелеріндегі талшықтар мен жіптердің үйкеліс күштерін жеңуіне себеп болады. Релаксация нәтижесінде талшықтар мен жіптер қысқарады, сонымен қатар материалдық құрылымды қайта құру.

    Ылғал өңдеуден  кейін сызықтық өлшемдердің өзгеруі көбінесе материалдың талшықты құрамына байланысты. Табиғи және гидратталған целлюлоза талшықтарынан жасалған материалдар шөгуге бейім, өйткені олар ылғалды жақсы сіңіреді және қатты ісінеді. Химиялық талшықтардан көптеген материалдардың шөгуі ылғалдың әсеріне азырақ тәуелді, бірақ бұл температураның жоғарылауының әсерінен мүмкін (жылу қысқаруы), әсіресе егер талшықтар оларды өндіру кезінде айтарлықтай созылса онда сызықтық өлшемі өзгереді.

   Ылғал өңдеу кезінде трикотаж бұйымдарының қысылуы мен тартылуы негізінен цикл құрылымының өзгеруіне байланысты, ал ісіну нәтижесінде жіптер мен талшықтар құрылымының өзгеруі екінші реттік маңызға ие. Трикотаж маталар маталарға қарағанда ұзындыққа ие, сондықтан ұсақ қолданбалы күштерге де сезімтал болады. Циклдегі жіптің ұзындығының ұлғаюымен шөгу әдетте тордың бойымен көбейеді және ені бойынша азаяды. Тоқылған маталар бірінші жуудан кейін мөлшерін едәуір өзгертеді.