Жасөспірімдер спортындағы заманауи іріктеу жүйесі

Дәріс 3: Тақырыбы:  Жасөспірімдер спортындағы заманауи іріктеу жүйесі.

Жоспар:

1. Жас спортшыларды іріктеудің өзекті мәселелері

2. Дене қабілеттері, дарындылық.

3. Іріктеудің спорттық бағыттары, кезеңдері.

        Қазіргі, заманауи жоғарғы жетістіктер  спорты рекордтардың тез өсуімен, жаттығу және бәсекелестік жүктемелердің едәуір қарқындылығымен, қарсыластардың күшімен тең дәрежеде өткір күресімен сипатталады. Жоғары спорттық көрсеткіштерге жету үшін 8-10 жылдық ауыр жаттығулар қажет. Сондықтан балалардың спорттық қабілеттерін дер кезінде анықтау өте маңызды.

        Жас спортшылардың дене бітіміне байланысты көпжылдық дайындық кезеңдерінде әртүрлі мамандықтағы спортшыларды іріктеу және бағдарлау мәселелерін зерттеудің өзектілігіне қарамастан, олардың дамуы жеткіліксіз.    Жас спортшылардың антропометриялық зерттеулері әдетте жүйелі емес. Әдеби деректер көбінесе бір-біріне қарама-қайшы келеді.

         Біздің елде де, шетелде де зерттеушілердің көптеген жұмыстары жеке сипатта. Мұның себептері әртүрлі зерттеу әдістері, әдістемесі, зерттеу бағдарламаларының әртүрлі мазмұны болып табылады. Авторлар көбінесе әртүрлі біліктіліктегі спортшыларды бір үлгіге біріктіреді.

         Теориялық тұрғыдан алғанда, жас спортшылардың дене бітімінің көрсеткіштерін жүйелі ұйымдастырудың қандай да бір ерекшеліктері бар-жоғы белгісіз; олардың спортпен айналыспайтындардан айырмашылығы неде, спортшылардың морфофункционалды мәртебесін таңдау және қалыптастыру процесінде мақсатты спорттық іс-әрекеттің рөлі қандай.

        Спорттық антропологияның өзекті мәселелерінің шешілмеуі бүгінгі күнге дейін спортта, оның ішінде дене бітімі бойынша іріктеу мәселесі ашық күйінде қалып отырғанын көрсетеді.

        Спорттық резервті дайындау мәселесі ұйымдастырушылық, әдістемелік, ғылыми сипаттағы көптеген мәселелерді қозғайды. Бұл үрдіс спорттық іріктеуден немесе бағдарлаудан басталады.

       Спорттық бағдар мен таңдау дегеніміз не? Қазіргі уақытта әдебиетте бұл мәселелер бойынша көптеген материалдар бар, бірақ әлі күнге дейін авторлар әртүрлі ұғымдарды қолданады, кейде тіпті екі терминді шатастырады.

       Спорттық іріктеу - бұл педагогикалық, психологиялық, әлеуметтік және медициналық-биологиялық зерттеу әдістерін қамтитын ұйымдастырушылық-әдістемелік іс-шаралар жүйесі, оның негізінде балалар  мен жасөспірімдердің белгілі бір спорт түріне немесе спорт түрлері тобына мамандану қабілеттері анықталады.

       Бағдарлау сонымен қатар белгілі бір спорт түріне спорттық қабілеттерін анықтауға бағытталған.

Дегенмен, таңдау мен бағдарлаудың түбегейлі айырмашылығы бар. Таңдау кезінде белгілі бір спорт түрінің талаптарына сәйкес келетін балалар таңдалады, ал бағдарлау кезінде баланың қабілеттеріне, бейімділіктері мен мүдделеріне сәйкес келетін спорт түрі таңдалады.

       Іс жүзінде бағдарлау емес, таңдау жиі қолданылады. Өйткені, бағдарлау технологиясы таңдаудан әлдеқайда күрделі. Бағдарлау кезінде көптеген спорт түрлерін қарастырып, белгілі бір адамға сәйкес келетінін таңдау керек. Бұл тестілеу процедурасын (көптеген сынақтар) және алынған деректерді талдауды қиындатады.

       Іріктеу кезінде біз бір спорт түрімен айналысамыз. Көптеген спорт түрлері бойынша іріктеу үшін сынақ кешендері әзірленді.

Осыған қарамастан, спорттық бағдар мен іріктеу мәселесі әлі толық шешілмегенін және ғалымдар мен практиктердің одан әрі түсінуін қажет ететіндігін атап өткен жөн.

        Спорттық іріктеу - бұл спорт түрінің ерекшелік талаптарына жауап беретін қабілеттерінің жоғары деңгейіне ие спортшыларды анықтау бойынша іс-шаралар кешені. Тиімді іріктеу ұзақ мерзімді кешенді зерттеулер негізінде жүзеге асырылуы мүмкін.