Қазақстандағы шаруашылықтың "тоқыраулар" және экологиялық дағдарыстар

       Эссе

Тақырыбы:Қазақстандағы шаруашылықтың "тоқыраулар" және экологиялық дағдарыстар

ЭҚЖ-811 Ғ

Нурсаин Аружан

1960-1980 жылдарда Қазақстан жерінде көптеген маңызды оқиғалар болды. Мысалы:1961 жылы 12 сәуірде ғылымның дамуындағы революцияның дүр сілкінуі болды. Ол әрине бәріміз білетін  Байқоңыр алаңынан Ю.Гагариннің ғарышқа тұңғыш ұшуы еді.
         Олжас Сүлейменовтің Юрий Гагаринге арнаған "Адамға табын,Жер енді"атты поэмасыда осы жылы жазылған болатын.
           Менің ойымша осы тұста Д.Қонаев атамыз жайлы бірер сөз айтқанымыз жөн болар. Ол 1960 жылы қаңтар пленумда республика партиясының бірінші xатшысы, 1962-1964 жылдары Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің Төрағасы, 1964-1986 жылдары Қазақстан жерін басқарған қайталанбас тұлға болған.Қазіргі таңда Шымкент қаласында Қонаев даңғылы бойында Қонаевқа арналған музей бар.
      1960-1980 жылдары xалықтың экономикасын құлдыратқан "тоқырау" уақыты болды.Мемлекетте жеке меншік деген болмады.Барлық фабрика,зауыт,өнеркәсіп орындары бір орталықтан басқарылып мемлекет қарамағында болғаны бәрімізге мәлім. Жеке меншік болмаған жерде бәсекелестік болмайтыны, бәсекелестік жоқта экономика дамымайтыны құпия емес. Міне осы жағдай мемлекетте "көлеңкелі саясаттың" орын алуына әсер етті.Мысалы Кеңесте өнімнің жылдық пайызы 1961-1970 жылдары 8,7 % болса,1981-85 жылдары ол 5 пайызга төмендеп 3,7 болды. Бұл экономиканың терең крисизте екенінің айқын бейнесі болды.1965 жылы ОК Пленумнің партиясы өткізіліп экономикадағы болып жатқан бүкіл келеңсіздіктер жайлы баяндалып,шаралар қолданыла бастады.1966-1970 жылдары яғни ''алтын бесжылдықта''экономика біршама ілгеріледі. Қазіргі кездегі Қазақстан шикізат өнімін экспорттап,дайын өнімді 2-3 есе бағасына сатып алып отыр. Тариxқа көз жүгіртсек бұл жағдай осы 1970-1980 жылдары да орын алған.Халықтың тұрмыс-тіршілігіне қажетті өнімнің 60 пайызы басқа республикалардан сатып алынды.Ал оның шикізатын Қазақстан дайындаған.Бұл әлі күнге дейін шешілмеген күрделі проблема.
Менің ойымша сол замандағы экономиканың тек жаман жағын сипаттай берген жөн емес,себебі тариx өзгертілмейді.Сондықтан жақсы тұстарында дәріптеген дұрыс деп ойлаймын.Мысалы 1960 жылдары көптеген өндіріс орындары ашылды.Шымкентте мата-мақта фабрикасы,Текеліде аккумлятор,Семейде кабель,ал Кентауда трансформатор зауыттары салынған еді.
1960-1980 жылдары биліктегілер тек мемлкеттің экономикасына көңіл бөліп,экологиялық жағдайға мән бере қоймайды.Сол кезден бастау алған мәселенің бірі қәзір әлемдік күрделі проблемаға айналған "Арал"теңізі. Себебі Аралға құятын Сырдария және Әмудария бойындағы xалық саны артты,және олар суды қажет ететін мақта,күріш секілді дәнді-дақылдар өсірді.
Одан қалса ауылшаруашылығы дұрыс жоспарларбады.1960-65 жылы Арал 44 мың м³ төмендеп нәжитесінде суы 30-200 км-ге дейін қусырайды.Судың тұздылығы 40% артып жердің тұздануы өте тез жылдамдықпен жүрді.Ал тұздың шектен тыс көп болуы туберкулёз,инфекциялық аурулардың кең түрде таралуына жол ашты. [pic 1][pic 2]